Yazar: Kamran Reza Chowdhury ve Shailaja Neelakantan

Çeviri: M. Hulusi Cengiz

Barış ödülü sahibi, şiddeti sona erdirmek, ekonomiyi düzeltmek ve devlet kurumlarını siyasetten arındırmak gibi büyük zorluklarla karşı karşıya kalacak

Haftalardır süren kitlesel protestoların ardından, Şeyh Hasina'nın liderlikten istifa ederek ülkeden kaçmasının ardından, cumhurbaşkanlığı ofisi Salı günü Nobel ödüllü Muhammed Yunus'un Bangladeş'in geçici hükümetine başkanlık edeceğini duyurdu.

Yunus'un aile üyelerinden biri BenarNews'e, Nobel Barış Ödülü sahibinin daha önce öğrencilerin geçici hükümete başkanlık etme teklifini kabul ettiğini belirtti.

Yunus'un sözcüsü, Paris'te bulunan Yunus'un Salı veya çarşamba günü geç saatlerde Dakka'ya dönmesinin beklendiğini yerel basına açıkladı.

Güney Asya analistleri, Hasina'nın on yıldan uzun bir süre önce Dünya Bankası'nın bir proje için finansmanı iptal etme kararında rolü olduğunu iddia ederek Yunus'u açıkça eleştirmesine rağmen, yurtiçinde ve yurtdışında saygı duyulan Yunus'un seçimini onayladıklarını belirttiler.

Analistler, 2006 Nobel ödüllü Yunus'un zorlu bir görevinin olduğunu vurguladılar. Yunus'un, şiddeti sona erdirmesi ve Hasina'nın 15 yıllık kötü yönetimini düzeltmesi gereken geçici bir yönetimi denetlemesi gerekecek. Bu yönetim, devlet kurumlarını kendi iradesine göre şekillendirmeyi, bürokrasiyi siyasallaştırmayı, ekonomiyi çökertmeyi ve Temmuz ortasından bu yana protestolarda 300'den fazla kişinin hayatını kaybetmesinin sorumluluğunu üstlenmeyi içermekte.

Kamu hizmeti kotalarını protesto eden üniversite öğrencilerine polisin ölümcül müdahalesi, Hasina ve yönetimine karşı ülke çapında bir harekete dönüştü.

Analistlere göre, Yunus'un önündeki bir diğer zorluk, geçici hükümet üyelerinin bir arada uyum içinde çalışmasını sağlamak.

Yunus'un isminin açıklanmasının beş buçuk saat sürmesi, Cumhurbaşkanı Muhammed Şahabuddin'in Salı akşamı gerçekleştirdiği maraton toplantısında geçici hükümete başkanlık etmesi konusunda bir anlaşmazlık yaşanıp yaşanmadığının göstergesi olmayabilir.

Cumhurbaşkanı, aralarında Genelkurmay Başkanı Orgeneral Waker-uz-Zaman ve polis ile Hasina'nın destekçilerinin bastırmaya çalıştığı kota karşıtı ilk protestolara öncülük eden üniversite öğrencilerinin de bulunduğu bir grupla görüşmelerde bulundu.

Daha sonra, öğrencilerin Yunus'un geçici yönetimin başına geçmesi önerisini ve geçici hükümet konularını görüştüklerini belirttiler.

Yunus'un geçici hükümetin başına getirildiğini doğrulayan Cumhurbaşkanı Basın Sekreteri Joynal Abedin, BenarNews'e salı günü yerel saatle gece yarısı yaptığı açıklamada, geçici hükümette yer alacak diğer isimlerin daha sonra açıklanacağını söyledi.

Zehirli kutuplaşma

Cumhurbaşkanının salı günü attığı diğer adımlar arasında, Parlamentoyu feshetmek ve 2018'den bu yana yolsuzluk suçundan hapis yatan ve sağlık sorunları nedeniyle çoğunlukla ev hapsinde tutulan ana muhalefet lideri Khaleda Zia'yı serbest bırakmak vardı. Ofisi pazartesi günü Khaleda'nın serbest bırakılacağını duyurmuştu.

Hükümetten yapılan açıklamada, Cumhurbaşkanı'nın ayrıca ülkenin emniyet müdürü Chowdhury Abdullah Al-Mamun'u kamu yararını gözeterek değiştirdiği belirtildi.

Parlamentonun feshedilmesi, geçici bir hükümetin kurulmasının önünü açabilir.

Washington'daki Wilson Center'ın Güney Asya Enstitüsü Direktörü Michael Kugelman, Bangladeş'in salı günü hala diken üstünde olduğunu ve bu hükümet için yakın vadedeki en önemli zorluğun kanun ve düzeni sağlamak olacağını söyledi.

Kugelman, BenarNews'e "Huzursuzluk devam ediyor ve hiçbir kurum öne çıkıp bunu hafifletmeye istekli değil. Polis ve paramiliter kuvvetlerden nefret ediliyor ve ordu dışarıda olmak konusunda isteksiz," dedi.

Ordunun protestoların bastırılmasında ön saflarda yer almadığını söyledi. Polis, paramiliter güçler ve Hasina'nın partisi Awami League'in öğrenci kanadı ön plandaydı.

Salı günü kalabalıklar polis karakollarına saldırmaya devam etti ve çeşitli ilçe ve şehirlerde diğer gruplarla çatıştı.

Hasina'nın ayrılmasından sonra yaşanan şiddet olaylarında ölenlerin sayısının sanılandan daha fazla olduğu da ortaya çıktı.

Bölge hastaneleri ve sivil idarelerden alınan rakamlara göre, Hasina'nın görevi bırakmasının ardından ülke genelinde en az 108 kişi hayatını kaybetti. Yetkililer, henüz doğrulanmayan ölümler nedeniyle bu sayının artmasının beklendiğini söyledi.

Kugelman'ın da belirttiği gibi, Dakka ve diğer yerlerde, önce kota karşıtı protestolar ve ardından hükümet karşıtı ajitasyon sırasında çok sayıda sokakta görülen polis teşkilatı mensupları korkuyla ortalıkta görünmüyordu.

Bir kamu görevlisi olan Elias Khan, yüzlerce kişilik bir kalabalığın parlamento binası yakınlarındaki konut komplekslerine akın ettiğini söyledi. Bir gün önce orada yaşayanların birçoğunun benzer gruplar tarafından soyulduğunu belirtti.

Bir başka site sakini Fazlur Rahman da polisi aradıklarını ancak kimsenin cevap vermediğini söyledi.

"Polis arkadaşlarımdan biri bize polisin [kendi] hayatlarını kurtarmak için savaştığını söyledi. Sizi nasıl kurtarabilirler?" diye BenarNews'e konuştu.

Dakka Büyükşehir Polisi'nden bir sözcü, kendilerini korumaya çalıştıkları için hiçbir polisin mevcut olmadığını itiraf etti.

"Polis çalışmıyor" diyen sözcü Md. Faruk Hossain BenarNews'e konuştu.

Polisin yokluğunda, birçok öğrenci ve genç, trafiği yönlendirme ve asi kalabalığın geride bıraktığı dağınıklığın bir kısmını temizleme görevini üstlendi.

Tamamen keşfedilmemiş bölge

Wilson Center'dan Kugelman, Bangladeş'in "1971'de kurulduğundan bu yana bu tür bir krizle “çeşitli düzeylerde” karşılaşmadığını" belirtti.

Kugelman, 170 milyon nüfuslu Güney Asya ülkesindeki durumun "tamamen keşfedilmemiş bir bölge" olduğunu söyledi.

"Her ne kadar [geçici hükümetin kurulmasında] iyi niyetli insanların rol oynadığını düşünmek istesem de Hasina'nın geride bıraktığı kutuplaşmayla zehirlenmiş bir siyasi ortam söz konusu, dolayısıyla bu zor bir görev olabilir."

"Awami Ligi (şimdilik) dışarıda, ancak yine de bu geçici hükümette bir araya gelemeyecek anlaşmazlıkları ve ideolojik ve siyasi farklılıkları olan farklı partilerle daha geniş bir kutuplaşmaya bakıyoruz" dedi.

Kugelman, yine de üniversite öğrencilerinin demokrasinin yeniden tesis edilmesini ve böyle bir devlete barışçıl bir geçiş yapılmasını görmek için samimi bir istek duyduklarına inandığını söyledi.

Yunus'un geçici hükümette önemli bir rol oynamasının olumlu bir işaret olduğunu belirten Kugelman, yurtdışından dönen teknokrat ve akademisyenleri de içeren bir planın gerçekten yürürlükte olması halinde mevcut siyasi dalgalanmanın sona erebileceğini söyledi.

Kugelman, "Çeşitli paydaşlar 15 gün içinde bu yönetimin geri kalanını bir araya getirebilirse, Bangladeş'in barışçıl bir şekilde demokrasiye geçmesi için iyi bir şans var" dedi.

"Eğer zorlanırlarsa bu kötüye işarettir. Uzun süren siyasi belirsizlik dönemleri şiddeti arttırma eğilimindedir."

Benzersiz bir durum

Bangladeş'te daha önce hiçbir başbakan ya da cumhurbaşkanı, seçilmiş bir hükümetten diğerine geçiş sürecinde görev yapan bir yönetim olan geçici hükümete ilişkin anayasal bir hüküm olmaksızın görevinden ayrılmamıştı.

Bu nedenle Bangladeşli siyasi yorumcu Nizam Uddin Ahmed'e göre, mevcut durum, kurulacak herhangi bir geçici hükümet için çeşitli sorunları beraberinde getiriyor.

BenarNews'e "Bu benzersiz bir durum. Tarihte ilk kez seçilmiş bir başbakan ülkeden kaçıyor," diyor.

Yeni bir siyasi kriz yaşanmaması için, bir sonraki genel seçimden sonra, ne zaman yapılırsa yapılsın, parlamentonun geçici hükümet tarafından alınan önlemleri derhal meşrulaştırması gerektiğini söyledi.

"Bu eylemler yeni bir parlamento oluşturulduğunda onaylanmalıdır" dedi.

"Bir sonraki parlamento, 1991'de Adalet Şahabuddin Ahmed'in durumunda olduğu gibi, geçici hükümetin tüm faaliyetlerini yasallaştırmak için anayasayı değiştirmelidir."

Nizam, Bangladeş'te en son benzer koşullar altında kurulan geçici hükümete atıfta bulunuyordu.

Birleşmiş Milletler mülteci ajansı UNHCR tarafından hazırlanan bir rapora göre, o dönemde kitlesel gösteriler askeri diktatörlükle yönetilen Cumhurbaşkanı H. M. Ershad'ı istifaya zorladıktan sonra, üç parti ittifakı Başyargıç Şahabuddin'in geçici bir hükümete başkanlık etmesi konusunda anlaştı.

Bangladeş'te üç kez görev yapmış olan emekli ABD'li diplomat Jon Danilowicz, 1990-1991 örneği nedeniyle mevcut durumun tamamen emsalsiz olmadığını, ancak önemli farklılıklar bulunduğunu söyledi.

Danilowicz, bakanlık hükümetlerinin daha sonra 13. değişiklikle (1996) ülkenin anayasasında yer aldığını, ancak Hasina hükümetinin 2011 yılında 15. Anayasa Değişikliği ile bu sistemi rafa kaldırdığını belirtti.

Danilowicz BenarNews'e verdiği demeçte, "Şimdi yeni olan şey, bu geçici hükümetin şeklinin farklı olacağı" dedi.

"Bu sefer ne olacağı ise henüz belli değil. Mevcut bir yasal çerçeve olmadığı için nasıl oluşacağı ve içinde ne tür insanların yer alacağı belli değil."

Pazartesi günü Hasina'nın istifasını açıklayan ve geçici bir hükümet kurulacağını söyleyen Bangladeş Ordusu oldu.

General Waker-uz-Zaman, Awami Ligi hariç birçok siyasi partiyle görüşmeler yaptığını, ardından cumhurbaşkanıyla bir araya geldiğini ve izlenecek yola birlikte karar verdiklerini söylemişti.

Çok daha vahim

Öğrenciler ordunun baskın bir rol oynamasını istemediklerini açıkça belirttiler. 

Danilowicz, "Dolayısıyla sivil geçici hükümet ile ordu arasındaki dengenin nasıl olacağını göreceğiz" dedi.

Emekli ABD dışişleri yetkilisine göre, hükümetin alacağı şekil ne olursa olsun, en büyük zorluk zaten istikrarsız olan ve geçtiğimiz haftalarda daha da kötüleşen Bangladeş ekonomisini iyileştirmek olacak.

"Bankacılık sisteminden ne kadar servet çalındığının farkına varıldığında, ekonomik durumun çok daha vahim olduğunu göreceğiz" tahmininde bulundu.

"Bu geçici hükümetin çok fazla yardıma ve ekonomi politikasını yönlendirecek doğru insanlara ihtiyacı olacak."

Genel seçimlere gelince, geçici hükümetin görev süresi geleneksel olarak 120 günle sınırlıdır (seçimler 90 gün içinde yapılacaktır). Eski diplomat, geçici hükümetin birincil sorumluluğunun seçimleri düzenlemek olduğu konusunda herkesin hemfikir olduğunu söyledi.

Ancak Danilowicz bu kez Bangladeş'in seçimlere ne kadar sürede hazır olacağını söylemenin zor olduğunu, çünkü "Awami Ligi'nin yönetimi, güvenlik güçlerini ve yargıyı ne derece siyasallaştırdığını" belirtti.

"Tüm bunları çözme görevi çok zor olacak ve nihayetinde özgür, adil ve güvenilir seçimler yapmak için bunun gerçekleşmesi gerekiyor. Bu da büyük bir zorluk olacak" dedi.

"Her şeyi berbat etmek 15 yıl sürdü, dolayısıyla düzeltmek de zaman alacak."

Kaynak: BenarNews

*İçerik orijinal haline bağlı kalınarak çevrilmiştir. Makalede temsil edilen görüşlerin sorumluluğu yazara aittir, söz konusu yazı ve görüşler Hamaset'in editoryal politikasını yansıtmayabilir.