Yazar: Renaud Foucart

Çeviri: M. Hulusi Cengiz

Ödül sahibi, Xi'nin giderek otoriterleşen rejiminin Çin ekonomisinin 'kafadan çürümesinin' nedeni olduğunu söylüyor

Ekonomi ödülü komitesi başkanı Jakob Svensson ödülü açıklarken şunları söyledi: “Ülkeler arasındaki büyük gelir farklılıklarını azaltmak çağımızın en büyük zorluklarından biridir.” Ekonomistlerin “çığır açan araştırmaları” bize “ülkelerin neden başarısız ya da başarılı olduklarının temel nedenlerine ilişkin çok daha derin bir anlayış” kazandırdı.

1960'lardaki orijinal Nobel ödüllerinden birkaç on yıl sonra kurulan ödül, teknik olarak ekonomi bilimlerinde Sveriges Riksbank ödülü olarak biliniyor. Akademisyenler ödülü ve 11 milyon kronluk (1,061,826 $) nakit para ödülünü paylaşacaklar.

The Conversation, çalışmalarını ve bunun neden önemli olduğunu açıklamak için İngiltere'deki Lancaster Üniversitesi'nde ekonomi alanında kıdemli öğretim görevlisi olan Renaud Foucart ile konuştu.

Daron Acemoğlu, Simon Johnson ve James Robinson ne için kazandı?

Bu üç akademisyen ödülü daha çok bir ülkenin kurumlarının kalitesinin ekonomik refahı üzerindeki etkisine dair nedensel kanıtlar sundukları için kazandılar.

İlk bakışta bu, tekerleği yeniden icat etmek gibi görünebilir. Çoğu insan, mülkiyet haklarını uygulayan, yolsuzluğu sınırlayan ve hem hukukun üstünlüğünü hem de güç dengesini koruyan bir ülkenin, vatandaşlarını zenginlik yaratmaya teşvik etmede daha başarılı olacağı ve bunu yeniden dağıtmada daha iyi olacağı konusunda hemfikirdir.

Ancak Türkiye, Macaristan, ABD ve hatta İngiltere'deki haberleri takip eden herkes, herkesin aynı fikirde olmadığının farkında olacaktır. Örneğin Macaristan'da yolsuzluk, adam kayırma, medyada çoğulculuğun olmaması ve yargının bağımsızlığına yönelik tehditler Avrupa Birliği ile şiddetli bir mücadeleye yol açtı.

Zengin ülkeler genellikle güçlü kurumlara sahiptir. Ancak bazı (özenti) liderler hukukun üstünlüğünü zayıflatma konusunda son derece rahatlar. Kurumları refahlarının nedeni olarak görmüyorlar, sadece birbiriyle ilişkili bir şey olarak görüyorlar.

Onlara göre, kurumların kalitesi neden ülkeler arasında farklılık gösteriyor?

Çalışmaları, günümüzün ekonomik refahı üzerinde doğrudan bir etkisi olmadığı açık olan bir şeyle başlıyor: 14. yüzyılda Avrupa sömürgeciliğinin başlangıcındaki yaşam koşulları. Hipotezlerine göre, bir yer ne kadar zengin ve yabancılar için ne kadar misafirperver değilse, sömürgeci güçler ülkenin zenginliklerini acımasızca çalmakla o kadar çok ilgileniyorlardı.

Bu durumda, orada yaşayan insanları dikkate almadan kurumlar inşa etmişlerdir. Bu durum sömürge döneminde düşük kaliteli kurumlara yol açmış, bu durum bağımsızlık boyunca devam etmiş ve bugün kötü ekonomik koşullara yol açmıştır.

Tüm bunların nedeni- ve bu yılki ödül sahiplerinin katkıda bulunduğu bir diğer alan da budur - kurumların kendi kalıcılıklarının koşullarını yaratmalarıdır.

Buna karşılık, daha misafirperver ve daha az gelişmiş yerlerde, sömürgeciler kaynakları almadılar. Bunun yerine yerleştiler ve zenginlik yaratmaya çalıştılar. Dolayısıyla, orada yaşayan insanlara fayda sağlayacak demokratik kurumlar inşa etmek onların (bencilce) çıkarına olmuştur.

Araştırmacılar daha sonra tarihsel verilere bakarak hipotezlerini test ettiler. İlk olarak, talihin “büyük bir tersine döndüğünü” buldular. 1500'de en kentleşmiş ve en yoğun nüfusa sahip olan yerler 1995'te en yoksul yerler haline geldi. İkinci olarak, yerleşimcilerin hastalıktan hızla öldüğü ve bu nedenle kalamadığı- yerel nüfusun çoğunlukla bağışık olduğu- yerlerin de bugün daha fakir olduğunu buldular.

Kurumların sömürgeci kökenlerine bakmak, nedenleri ve sonuçları birbirinden ayırmaya yönelik bir girişimdir. Belki de komitenin, bu yılın ödül sahiplerinin kurumların önemli olduğu fikrini icat etmemiş olsalar bile, katkılarının en yüksek ayrıcalığa layık olduğunu söylemesinin ana nedeni de budur.

Bazıları bu çalışmanın basitçe 'demokrasinin ekonomik büyüme anlamına geldiğini' savunduğunu ileri sürmüştür. Peki bu doğru mu?

Boşlukta değil. Örneğin bu çalışma bize, başka türlü işlevsiz kurumlara sahip bir ülkeye sıfırdan demokrasi empoze etmenin işe yarayacağını söylemiyor. Demokratik bir liderin yolsuzluk yapmaması için hiçbir neden yoktur.

Kurumlar bir pakettir. İşte bu nedenle bugün farklı yönlerini korumak çok önemlidir. Devletin vatandaşlara, işçilere, girişimcilere ve yatırımcılara sunduğu korumaların bir nebze bile zayıflatılması, insanların yolsuzluk veya kamulaştırmaya karşı savunulacaklarına dair kendilerini güvende hissetmedikleri bir kısır döngüye yol açabilir. Bu da refahın düşmesine ve otoriter kurallara daha fazla başvurulmasına yol açar.

Aykırı durumlar da olabilir. Çin açıkça liberal demokrasi olmadan kapitalizmin ekonomik başarı ile uyumlu olabileceği fikrini yaymaya çalışıyor.

Deng Xiaoping'in 1980'lerdeki reformlarından bu yana Çin'in büyümesi, girişimciler ve işletmeler için daha güçlü mülkiyet haklarının getirilmesiyle aynı zamana denk geliyor. Ve bu anlamda, kurumların gücünün bir ders kitabı versiyonudur.

Ancak Deng Xiaoping'in 1989'da Tiananmen Meydanı'ndaki demokrasi protestolarının ordu tarafından bastırılması emrini verdiği de doğrudur. Çin bugün de Batı demokrasilerine kıyasla açıkça daha otoriter bir sisteme sahiptir.

Ve Çin, dünyanın ikinci büyük ekonomisi olmasına rağmen, demokratik muadillerine göre hala çok daha fakir. Çin'in kişi başına düşen GSYİH'si ABD'nin beşte biri bile değil ve Çin kendi içinde büyük ekonomik zorluklarla karşı karşıya.

Aslında Acemoğlu'na göre, Xi Jinping'in giderek otoriterleşen rejimi, Çin ekonomisinin “kafadan çürümesinin” nedenidir.

Şu anda dünya genelinde demokratik kurumlar nasıl bir yörüngede ilerliyor?

Acemoğlu, ABD ve Avrupa'daki demokratik kurumların halk desteğini kaybettiğine dair endişelerini dile getirmiştir. Gerçekten de pek çok demokrasi, kurumlarını korumanın öneminden şüphe duyuyor gibi görünüyor.

Yöneticilerin elini kolunu bağlayan güçlü kurallar olmadan başarılı olmanın mümkün olduğunu iddia eden demagoglara daha fazla güç vermekle flört ediyorlar. Bugünkü ödülün onlar üzerinde en ufak bir etkisi olacağından şüpheliyim.

Ancak bu yılki ödül sahiplerinin çalışmalarından çıkarılacak bir mesaj varsa, o da seçmenlerin ekonomik refahın bebeğini, onu sürdüren bazen sinir bozucu kuralların banyo suyuyla birlikte atmama konusunda dikkatli olmaları gerektiğidir.

Kaynak: Asia Times

*İçerik orijinal haline bağlı kalınarak çevrilmiştir. Makalede temsil edilen görüşlerin sorumluluğu yazara aittir, söz konusu yazı ve görüşler Hamaset'in editoryal politikasını yansıtmayabilir.