Yazarlar: Ma Xiaolin, Fan Hongda,

Tang Zhichao ve Wang Lei

Çeviri: M. Hulusi Cengiz

Kazanın İran Üzerindeki Derin Etkisi

Dünya, İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi ve Dışişleri Bakanı Hossein Amir-Abdollahian'ın bir helikopter kazasında öldüğüne dair onay aldıktan sonra şok oldu. Kaza, İsrail-Filistin çatışmasıyla ilgili olmasa da İran bunu olumsuz hava koşullarına ve mekanik arızaya bağlıyor. Başkan ve dışişleri bakanının ani ölümleri İran için önemli ve beklenmedik olaylardır. Kısa vadede, ülke muhtemelen bir ulusal yas dönemine girecek ve diplomatik angajmanlar da dahil olmak üzere tüm resmi faaliyetleri durduracak. İran'ın olağanüstü hâl ilan etmesi bekleniyor.

Yeni Başkan Adayının Seçilmesi Gerekecek

Başkan Yardımcısı Mohammad Mokhbar, geçici olarak Reisi'nin yerine geçebilir, ancak Reisi, Yüce Lider'in halefi olarak görülüyordu. Bu nedenle İran, uzun vadede Reisi'nin yerini kimin alacağını dikkatlice düşünmelidir. Ülkenin yakında bir sonraki başkanlığa kimin aday olacağına karar vermesi gerekecek veya Çıkarı Ayırt Etme Konseyi aday olarak seçecek.

Bölgesel Diplomasiye Odaklanma Olasılığı Düşük

Reisi ve Abdullahian'ın ölümlerinin hemen ardından, İran'ın bölgesel diplomasiye odaklanması pek olası değil. Amerika Birleşik Devletleri ile son gerginliği azaltma görüşmeleri beklemeye alınabilir. Bu gelişme, İran'ın Ortadoğu işlerine katılımında bir azalmaya yol açabilir. İran, Filistin'deki Hamas, Lübnan'daki Hizbullah, Irak'taki Halk Seferberlik Güçleri ve Yemen'deki Husi hareketi gibi grupları destekleyen Direniş Ekseni'nin kilit bir destekçisi olmuştur. Mevcut durum göz önüne alındığında, İran direniş ekseninin kolektif eylemlerini etkin bir şekilde koordine edemeyebilir. Bu durumun askeri sonuçları sürekli gözlem gerektirecektir.

'Suikast' Olasılığı Zayıf

İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi ve Dışişleri Bakanı Hossein Amir-Abdollahian'ın Doğu Azerbaycan eyaletinde kötü hava koşullarında onları taşıyan bir helikopterin kaybolmasından bir gün sonra öldüğü doğrulandı. Komplo teorileri, suikasta uğrayabileceklerini iddia ediyor olsa da mevcut kanıtlar bunun bir kaza olduğunu gösteriyor; yerel ve uluslararası bir bakış açısıyla, Reisi ‘ye suikast düzenlemek için yeterli neden yok. İran basında çıkan haberlere göre, Reisi, Abdullahian ve diğer yetkilileri taşıyan helikopter, eski Başkan Muhammed Hatemi'nin döneminde (1997-2005) Kanada'dan satın alınan bir Bell 212 idi. Helikopter, satın alma sırasında yeni üretilmiş olsa bile, artık modern değil. Ve yaptırımlar göz önüne alındığında, bakımı İran için kolay değil. İran hükümeti bile kazayı yurtiçi veya yurtdışındaki düşman güçlerle ilişkilendirmiyor.

Orta Doğu Üzerindeki Etkisi

Reisi'nin talihsiz ve zamansız ölümünün Orta Doğu'daki durum üzerinde büyük bir etkisi olmayacak. Bu, İran'da sadece bir iç siyasi meseledir, çünkü Yüce Lider, politika oluşturmada baskın bir role sahiptir. İran'ın mevcut iç politikası göz önüne alındığında, bir sonraki başkan da muhafazakâr taraftan gelecek. Böylece İran hükümeti yakın gelecekte ulusal politikasını sürdürecek.

İsrail'in Çatışmayı Tırmandırması İçin Bir Sebep Yok

Orta Doğu'da devam eden kargaşa ve İsrail ile İran arasındaki kalıcı kan davası göz önüne alındığında, İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi ve Dışişleri Bakanı Hossein Amir-Abdollahian'ın ölü ilan edildiği helikopter olayının ardından komplo teorilerinin ortaya çıkması doğaldır. Bununla birlikte, İsrail'in gerginliği İran'ın devlet başkanını hedef alacak kadar tırmandırması pek olası değil. Bununla birlikte, soruşturmanın sonucu, dış güçlerin bir rol oynayıp oynamadığını ve çeşitli aktörlerin durumu nasıl istismar edebileceğini belirlemede kritik olacaktır. İsrail, İran karşıtı bölgesel güçler ve Amerika Birleşik Devletleri için Reisi'nin ölümü ve Hameney liderliğindeki muhafazakâr hizibin zayıflaması avantajlı olarak görülecektir. İran'da ortaya çıkan güç boşluğunu ve potansiyel istikrarsızlaşmayı muhtemelen memnuniyetle karşılayacaklardır. Kısa vadede, İran'ın dış politikası öncelikle Yüksek Lideri tarafından yönlendirildiğinden, Orta Doğu jeopolitik manzara üzerindeki etki asgari düzeyde olabilir. İzlenecek kilit faktörler, soruşturmanın sonucu ve bölgesel güçlerin tepkileri olacaktır.

Uzun Vadeli Etkiler

Reisi'nin ölümü İran'a önemli bir darbedir. Yüce Lider'in en umut verici haleflerinden biri olan vefatı, İran'ın gelecekteki liderliğinde kayda değer bir boşluk yaratıyor. Bunun İran'ın iç yönetimi ve uluslararası ilişkileri için önemli etkileri olacaktır. Yeni bir halef seçme süreci yakından incelenecek ve önümüzdeki yıllarda İran'ın stratejik yönünü etkileyecektir. İç siyasi dinamikler, hizipler kendilerini yeniden konumlandırdıkça değişebilir ve İran'ın bölgedeki etkisini sürdürme yeteneğini potansiyel olarak etkileyebilir. İran'ın dış politikası, özellikle de vekil gruplara verdiği destek, yeni liderliğin önceliklerine ve stratejilerine bağlı olarak önemli değişiklikler geçirebilir.

Güvenlik, İran İçin Başlıca Görev Olmaya Devam Ediyor

2021'de İran Cumhurbaşkanı olarak yemin eden İbrahim Reisi, 84 yaşındaki İran'ın Yüksek Lideri Ayetullah Ali Hamaney'in en olası halefi olarak kabul ediliyordu. İran başlangıçta kazayı "sert iniş olayı" olarak tanımladı. Yine de özel neden daha fazla araştırma gerektiriyor. Yine de üç teori göz ardı edilemez. Birincisi, aşırı hava koşulları kaza olasılığını artırdıkça kötü hava olası nedenlerden biridir. İkincisi, mekanik arıza göz ardı edilemez. Reisi'yi taşıyan Bell 212 helikopteri çok yeni değildi, eski Başkan Muhammed Hatami'nin döneminde (1997-2005) Kanada'dan satın alındı. Amerika Birleşik Devletleri tarafından uygulanan yaptırımlar nedeniyle, İran'ın helikopteri koruması ve eski bileşenleri değiştirmesi kolay değildi. Üçüncüsü, bir suikast teklifi veya sabotaj da İran'daki iç güvenlik sorunları göz önüne alındığında bir olasılıktır. Ancak, İran'ın kazanın kesin nedenini bulmak için kapsamlı bir soruşturma yürütmesi gerekiyor.

Olayın Bölgesel Güvenlik Üzerindeki Etkisi

Olayın, özellikle Orta Doğu’daki istikrarsızlık, Filistin-İsrail çatışması ve İran'ın ABD ve İsrail ile çatışmaları bağlamında, İran'ın iç ve dış ilişkilerinin yanı sıra bölgesel güvenlik durumu üzerinde de önemli bir etkisi olacaktır. İran'ın yürütme başkanı ve yüce liderden sonra iki numaralı lideri olan Reisi'nin ani ölümü, İran'ın siyasi istikrarı için ciddi bir sorundur. Bir an önce yeni bir cumhurbaşkanının seçilmesi gerekiyor. Başkan Yardımcısı olarak görev yapan birkaç kabine üyesi arasında, İran Birinci Başkan Yardımcısı Mohammad Mokhbar geçici başkan olarak devreye girecektir. Reisi'nin görev süresi 2025'te sona erecekti.

İran'da yeni iç siyasi düzenlemeler ve muhafazakârlar, ılımlılar ve muhafazakârlar arasında yeni bir güç dengesi ortaya çıkabilir. Ancak İran bir kargaşa görmeyebilir çünkü Hamaney hala ülkenin siyasi ve dini işlerini halledebilir. Dünya, olayın İran'ın bölgesel güvenlik durumunu nasıl etkileyeceğini görecek. İran'ın dış politikaları pragmatik ve ihtiyatlıydı. Reisi, iktidara geldiğinden beri havuç ve sopa yaklaşımlarını ben İran'ın dış politikaları pragmatik ve ihtiyatlıydı. Reisi, iktidara geldiğinden beri hem havuç hem de sopa yaklaşımlarını benimsedi. Bir yandan, İsrail-Filistin çatışmasında belirgin olan ABD ve İsrail ile doğrudan çatışmalardan kaçınmaya çalıştı. Öte yandan, Reisi, Çin'in arabuluculuğu altında 2023'te İran-Suudi Arabistan görüşmeleri de dahil olmak üzere İran'ın komşu ülkelerle ilişkilerini aktif olarak geliştirdi.

İran'ın Gelecekteki Stratejik Yönü

Yeni lider kim olursa olsun, İran'ın bölgesel güvenlik ve ekonomik kalkınma hedeflerine yönelik stratejik yaklaşımı muhtemelen devam edecektir. Bu strateji hem yumuşak güç politikalarını hem de sert güç politikalarını içerecektir. İran, güvenli ve istikrarlı bir bölgesel güvenlik ortamı yaratmayı ve bu ortamı ekonomik kalkınma için kullanmayı hedefleyecektir.

Reisi'nin Ölümünün Bölgesel ve Küresel Etkileri

Reisi'nin ani ölümü, İran'ın iç ve dış politikalarında bazı değişikliklere yol açabilir. Kısa vadede, İran'ın bölgesel diplomatik faaliyetlerinde bir duraksama yaşanabilir ve ABD ile yürütülen görüşmeler askıya alınabilir. Ancak, uzun vadede İran'ın stratejik yönü büyük ölçüde Yüce Lider Ali Hamaney ve onun halefleri tarafından belirlenecektir. Reisi'nin ölümünün ardından, İran'ın vekil gruplara verdiği desteğin ve bölgesel politikalarda değişikliklerin olup olmayacağı dikkatle izlenecektir.

Güvenlik ve İç Siyasi Dinamikler

İran, iç politikada muhafazakâr bir çizgide devam edecek gibi görünmektedir. Yeni başkanın muhafazakâr kanattan gelmesi muhtemel olduğundan, İran'ın mevcut ulusal ve uluslararası politikalarının büyük bir değişiklik geçirmesi beklenmemektedir. Ancak, Reisi'nin ölümünün ardından iç siyasi dinamiklerde bazı değişiklikler olabilir ve muhafazakârlar, ılımlılar ve reformcular arasında yeni bir güç dengesi ortaya çıkabilir.

İran'ın Gelecek Liderliği

Reisi, Yüce Lider Ali Hamaney'in olası halefi olarak görülüyordu, bu nedenle onun ölümü, İran'ın gelecekteki liderliğinde önemli bir boşluk yaratmaktadır. Yeni liderin kim olacağı ve bu liderin nasıl bir politik çizgi izleyeceği hem İran'ın iç politikaları hem de dış ilişkileri üzerinde önemli bir etki yaratacaktır. Yüce Lider'in halefinin seçilme süreci ve bu süreçte yaşanacak olası çekişmeler, İran'ın gelecekteki politik yönünü belirleyecektir.

Sonuç

İbrahim Reisive Hossein Amir-Abdollahian'ın ani ölümleri, İran'da kısa vadede bir ulusal yas dönemine ve diplomatik faaliyetlerde duraksamaya yol açabilir. Ancak, uzun vadede İran'ın stratejik yönü, büyük ölçüde Yüce Lider ve onun halefleri tarafından belirlenecektir. İran'ın iç siyasi dinamiklerinde bazı değişiklikler olabilir ve yeni liderin kim olacağı, ülkenin gelecekteki politikasını önemli ölçüde etkileyecektir. İran'ın bölgesel güvenlik ve ekonomik kalkınma hedefleri ise büyük ölçüde aynı kalacaktır.

Kaynak: asianews.network

Fan Hongda, Şangay Uluslararası Çalışmalar Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Enstitüsü'nde profesördür.

Ma Xiaolin, Zhejiang Uluslararası Çalışmalar Üniversitesi Akdeniz Kıyıları Araştırmaları Enstitüsü'nün dekanı ve profesörü

Tang Zhichao, Çin Sosyal Bilimler Akademisi'nde Ortadoğu araştırmaları üzerine araştırmacı.

Wang Lei, Çin Sosyal Bilimler Akademisi Dünya Ekonomisi ve Politikası Enstitüsü'nde araştırma görevlisi yardımcısı