Analiz: Reuters
Çeviri: M. Hulusi Cengiz
Suriye'nin yeni liderleri savaş ve yaptırımların tahrip ettiği bir ekonomi ile karşı karşıya
Suriye ekonomisinin durumu?
Dünya Bankası'nın 2024 baharında açıkladığı resmi Suriye verilerine göre ekonomi 2010 ile 2021 yılları arasında yarıdan fazla küçüldü. Ancak Banka, bunun muhtemelen düşük bir tahmin olduğunu söyledi. Banka, genel ekonomik faaliyetin bir göstergesi olan gece ışık emisyonlarını kullanarak yaptığı hesaplamalarda, 2010 ile 2023 yılları arasında yüzde 84'lük daha keskin bir daralmaya işaret etti.
Dünya Bankası Suriye'yi 2018 yılında düşük gelirli bir ülke olarak yeniden sınıflandırdı. BM kuruluşlarına göre 23 milyon Suriyelinin yüzde 90'ından fazlası yoksulluk sınırının altında yaşıyor.
Dünya Bankası verilerine göre Suriye'nin ekonomisi 2022 yılında 23,63 milyar dolardı; bu rakam, her birinin nüfusu üç milyondan az olan Arnavutluk ve Ermenistan'la aşağı yukarı aynı seviyedeydi.
Suriye'nin para birimine ne oldu?
Suriye'nin ekonomik sıkıntısı 2019 yılında, geniş ekonomik ve finansal bağlara sahip olduğu komşusu Lübnan'ın krize girmesiyle daha da kötüleşti. Bunun üzerine Suriye, kıt para birimine erişimi güvence altına almak için farklı işlemler için çok sayıda döviz kuru uyguladı.
Aralık ayında yeni yöneticilerin göreve gelmesinin ardından Merkez Bankası resmi bir birleşik döviz kuru benimseme sözü verdi.
Pazartesi günü Merkez Bankası verileri resmi kuru 13,065 olarak gösterdi. LSEG verilerine göre bu rakam, iç savaşın ülkeyi sardığı Mart 2011'de dolar karşısında yaklaşık 47 olan kurla karşılaştırılıyor. Karam Shaar Advisory'nin döviz takip sitesi SYP= karaborsa kurlarının Esad'ın düşüşüyle birlikte 22,000'e kadar yükseldiğini ancak pazartesi günü 12,800'de kaldığını gösterdi.
Yeni hükümet pazar günü Maysaa Sabrine'yi Merkez Bankası Başkanı olarak atayarak 70 yılı aşkın tarihinde Merkez Bankası'nın başına geçen ilk kadın oldu.
Mevcut Merkez Bankası rezervleri ne kadar?
Yeni yöneticiler devlet kasasında ne kaldığını belirlemek için çalışıyorlar.
Bekçi Başbakan Muhammed El Beşir, Forex (döviz) rezervlerinin çok düşük olduğunu söyledi. Reuters'e konuşan kaynaklar Merkez Bankası kasalarında yaklaşık 200 milyon dolar ve mevcut piyasa fiyatlarıyla 2,2 milyar dolar değerinde 26 ton altın kaldığını söyledi.
Bu rakam IMF tarafından 2010 yılında tahmin edilen 18.5 milyar dolarlık rezervin ve asgari güvenli eşik olarak kabul edilen üç aylık ithalat karşılığının önemli ölçüde altında.
Batılı hükümetler savaşın başlamasından bu yana Suriye'deki yüz milyonlarca dolarlık varlığı dondurdu, ancak bunların tam büyüklüğü ve yeri belirsiz.
İsviçre hükümeti 99 milyon İsviçre Frangı (112 milyon dolar) değerinde dondurulmuş Suriye varlığının şu anda ülkede bulunduğunu açıkladı. Syria Report haber bülteni Nisan ayında İngiltere'de 163.2 milyon sterlin (205.76 milyon dolar) tutarında dondurulmuş mal varlığı olduğunu tahmin etmişti.
Merkez Bankası yaptırımlarına rağmen Batılı hükümetler Suriye'nin dondurulmuş fonları ilaç ve gıda gibi insani amaçlarla kullanmasına izin verdi.
Yeni hükümet, önümüzdeki ay bazı kamu sektörü çalışanlarına yapılacak yüzde 400'lük maaş artışları da dahil olmak üzere bazı reformların finansmanına yardımcı olmak için yurtdışındaki dondurulmuş varlıklardan 400 milyon dolara kadarını geri almayı beklediğini söyledi.
Savaş ve yaptırımlar ticareti ve ekonomiyi nasıl etkiledi?
Dünya Bankası'na göre petrol ve turizm gelirlerinin azalması Suriye'nin 2010 yılında 18,4 milyar dolar olan ihracatını 2021 yılında 1,8 milyar dolara düşürdü. İthalat da düştü, ancak ithal yakıt ve gıdaya bağımlılık nedeniyle daha küçük bir marjla 22,7 milyar dolardan 6,5 milyar dolara geriledi.
Uzmanlar artan açığın hükümet maliyesini zorladığını ve bazı ithalatları captagon olarak bilinen bağımlılık yapıcı amfetamin benzeri uyarıcının satışından ya da akaryakıt kaçakçılığından elde edilen yasadışı parayla ödemeye ittiğini söyledi.
Captagon üretimi, Suriye kaynaklı uyuşturucunun toplam piyasa değerini 5,6 milyar dolar olarak tahmin eden Dünya Bankası'na göre en değerli ekonomik sektör haline geldi.
Enerji sorunları nelerdir?
2010 yılında Suriye günde 380.000 varil (bpd) petrol ihraç etti. Bu döviz geliri kaynağı 2011'de çatışmaların başlamasının ardından buharlaştı. IŞİD ve Kürt savaşçılar da dahil olmak üzere çeşitli gruplar petrol sahalarını ele geçirirken, Kürt savaşçılar ABD şirketleriyle anlaşmalar imzaladı. Yaptırımlar meşru ihracatı zorlaştırdı.
Bu kayıp, Suriye'yi çoğunlukla müttefikleri Rusya ve İran'dan enerji ithalatına bağımlı hale getirdi. Risk danışmanlığı şirketi Horizon Engage'in yaptırımlar konusunda kıdemli danışmanı Rachel Ziemba, Suriye'nin İran'dan aldığı aylık yaklaşık 1-3 milyon varil yakıtın Tahran'ın geri çekilmesiyle Aralık sonunda durduğunu söyledi.
Yaptırımlar ve önde gelen isyancı grup Heyet Tahrir El Şam'ın (HTŞ) terör örgütü olarak tanımlanması nedeniyle küresel bankacılığa erişimin olmamasının ticari yakıt alımlarını zorlaştırdığını da sözlerine ekledi.
Tarım nasıl zarar gördü?
Çatışma ve kuraklık çiftçi sayısını azalttı, sulamaya zarar verdi ve tohum ve gübreye erişimi kesti.
Tarımsal üretim 2021 ve 2022'de rekor düşük seviyelere geriledi ve sadece buğday üretimi savaş öncesindeki yıllık yaklaşık dört milyon tonun dörtte birine düştü.
Suriye Rusya'dan yılda yaklaşık bir milyon ton tahıl ithal ediyordu, ancak yeni yöneticilerin kontrolü ele almasının ardından bu sevkiyat durdu. Ukrayna tedarik konusunda istekli olduğunun sinyalini verdi ancak Suriye'nin nasıl ödeme yapabileceği belirsiz.
Kaynak: Middle East Monitor
*İçerik orijinal haline bağlı kalınarak çevrilmiştir. Makalede temsil edilen görüşlerin sorumluluğu yazara aittir, söz konusu yazı ve görüşler Hamaset'in editoryal politikasını yansıtmayabilir.