Daha 20. yüzyılın başlarında Rusya Türkistan bölgesini işgal ederek Fergana Vadisi'ni de ele geçirdi. Sovyet döneminde bu bölgede oluşturulan devletlerin sınırları çok büyük çatışmalara neden olacak şekilde belirlendi. 1990’larda Sovyetler dağıldıktan sonra bu devletler kendi sınırlarını Rusların çizdiği sınırlara göre tespit etmeye başladı.
SINIR SORUNLARI SOVYETLERDEN MİRAS
Sınırlar karmaşık bir yapı oluşturulacak şekilde belirlendiği için Sovyet sonrasında geçen 30 yıllık zamana rağmen belirsizlik hâlâ devam etmektedir. İki ülkenin sınırları yaklaşık 976 km boyunca uzanmaktadır ve bunun sadece 502 km’si üzerinde anlaşma sağlanmıştır. Anlaşma sağlanamayan sınır hatları ise çatışmanın ana noktası olarak kalmıştır. Özellikle sorunlu olan noktalar Kırgızistan’ın Batken ve Tacikistan’ın İsfara ilçelerinin kesiştiği yerlerdir.
Kırgızistan ile Tacikistan arasındaki sorunu büyüten bir başka mesele daha var. Kırgızistan topraklarında küçük bir köy Tacikistan’a ait olarak belirlenmiştir. Yaklaşık 30 bin nüfuslu Voruh köyündekiler Tacikistan’a ulaşmak için Kırgızistan topraklarından geçmektedir.
Tacikler bu köy ile Tacikistan arasındaki yerlerin kendilerine ait olduğunu iddia ediyor ve bunun bir sonucu olarak bütün mücadele yollarına başvuruyor. Sovyet sonrası 30 yıllık dönemde arada kalan bölgedeki Kırgız köyüne, arazileri ve su kaynakları üzerinde baskı uygulamaktadır.
GOVOLNOY SU DAĞITIM BARAJI ÇATIŞMANIN YENİ ODAĞI
Son olaylar da 1970’lerde Kırgızistan Sovyet Cumhuriyeti tarafından kurulan Golovnoy su dağıtım barajı yüzünden çıktı. Barajın Kırgızlar tarafından kurulduğunu ve Kırgızistan’a ait olduğunu kanıtlayan belgeler mevcuttur ve su herkesin erişimine açıktır. Fakat bu yılbaşından itibaren Tacikistan, barajın kendilerine ait olduğunu ileri sürerek yeni bir tartışmayı başlatmış oldu. Mevcut durumda zaten Kırgızistan dağlarından gelen suların toplandığı baraj, Tacikistan köylerine de su vermektedir.
Devletlerarası anlaşmalara göre Kırgızistan’dan çıkan sulardan Tacikistan, Özbekistan, Kazakistan ve Türkmenistan da faydalanmaktadır. Batken’deki su dağıtım merkezi benzer bir statüdedir ve Kırgızlar gibi Tacikistan köyleri de barajdan faydalanmaktadır.
Her sene nisan ayında Kırgızistan yönetimi Batken’deki su dağıtım merkezinde tadilat işlerini yapmaktaydı. Bu sene de tadilat işleri yapılırken Tacikistan resmî görevlileri baraja gözetim kameraları yerleştirmeye çalıştı. Kırgızistan yönetimi bu faaliyeti egemenlik haklarına müdahale olarak gördü. Tacikistan bu müdahale ile su dağıtım merkezi üzerinde hak iddiasında bulunmuş oldu. Kırgızistan, Tacikistan’ın su dağıtım merkezine kamera koyma çabalarını engellemeye çalışırken çatışma ortaya çıkmış ve olay büyümüştür.
KIRGIZ KÖYLERİ İŞGAL EDİLİYOR
Kırgızistan yetkililerine göre Tacikistan bu olaylara önceden hazırlanmıştır. Tacikistan, bir ay önceden Batken sınırına asker toplamış ve silah sevkiyatı yapmış, askerî hazırlıklar yapılmış ve tatbikat icra edilmiştir. Sosyal medya paylaşımlarındaki görüntülere göre Tacikistan tarafı sivil halka silah dağıtarak savaşa hazırlanmıştır. 28 Nisan’da Golovnoy’da ateş açılmasıyla başlayan olaylar Tacikistan askerlerinin sivillerle birlikte Kırgız köylerini işgal etmesine kadar vardı. Bazı köyler tamamen yok edildi, bazı köyler harap haline geldi. Evler, dükkân, bakkal, benzin istasyonları, bahçeler yangına verildi. Sınır karakol binaları roketlerle, Rusya’nın verdiği helikopterlerle vuruldu. Olaylar Batken ilçesi ile sınırlı kalmamış; daha önceden anlaşmaya varılmış sınır bölgelerindeki Leylek ilçesine bağlı Tacikistan sınırlarında yer alan Caştık, Maksat, Kulundu, Borborduk, İnternatsional köyleri de saldırıya uğramıştır. Kırgız halkı güvenli yerlere çekilirken sivil halktan çatışma bölgesinde kalanlar da olmuştur. Tacikistan tarafı hak iddia ettiği köylere bayrak asmıştır.
Kırgızistan yönetimi çatışmayı diplomatik yollarla, görüşmelerle çözmeye çalışmaktadır ve hala askerlerin ateş açmasına izin vermemiştir. 29 Nisan’daki iki taraflı ateşkes anlaşmasına rağmen Tacikistan saldırıları 30 Nisanda da devam etti. 30 Nisanda iki ülke cumhurbaşkanlarının telefon görüşmesiyle ateşkes sağlandı ve askerler sınırdan geri çekildi.
Ateşkes anlaşmasına rağmen ihlal girişimleri görülmekte ve Tacikistan askerleri yerlerini terk etmeye yanaşmamaktadır. Sınır bölgelerinde çatışmaların devam ettiğine ve askerlerin çatışmasız bölgelere de yerleşmeye başladığı yönünde haberler alınmaktadır. Askerî sevkiyatın devam ettiğine yönelik haberler kaygı verici boyutlardadır. Köylerini terk eden Kırgızların evlerine dönmesine de izin verilmemektedir.
RUSYA’NIN BÖLGEDEKİ SORUNLARDAN BEKLENTİSİ NEDİR?
Kırgızistan’a göre Tacikistan’ın faaliyetlerinin arkasında Rusya yer almaktadır. Çatışmaların yaşandığı Fergana Vadisi’nde Rusların çıkarları vardır. Rusya birkaç yıldır Kırgızistan’ın Fergana Vadisi’ndeki topraklarına yeni bir askeri üs kurmak istiyordu. Son dönemde Rusya’nın başında olduğu Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü Zirvesi, Tacikistan’ın başkenti Düşanbe’de toplandı. Rusya Savunma bakanı S. Şoygu bu zirveye iştirak etti. Bu zirve sonrasında ikili görüşmeler yapmak için Şoygu birkaç gün Tacikistan’da kaldı. Çatışmaların Şoygu’nun Tacikistan’da kaldığı günlerde yaşanması dikkat çekiyor.
KIRGIZİSTAN KAMUOUYUNDA TÜRKİYE BEKLENTİSİ
Hadiselerin Kırgızistan’ın uluslararası ilişkilerinde yeni bir değerlendirmeye neden olacağını söyleyebiliriz. Son dönemlerde Kırgız kamuoyunda Türkiye’nin bölgede güçlenmesine yönelik talepler dile getirilmekte Turan birliği çağrıları gündeme gelmekteydi. Bu olayların Türkiye’nin Kırgızistan’daki varlığını güçlendirmek için bir fırsat olarak değerlendirilebileceğini söyleyebiliriz. Kırgız kamuoyunda bu yönde bir beklentiden söz edebilir. Türk askeri teknolojisinin üstünlüğü Azerbaycan’ın Karabağ savaşında görülmüştü. Bu da Türkiye hakkında yargıların değişmesinde büyük rol oynadı. Rus haber sitelerinde Türkiye’nin Kırgızistan’a askerî teknoloji gönderebileceğine dair haberler de dikkat çekicidir.
1 Mayıs’ta Kırgızistan ve Tacikistan arasında ateşkes sağlandı, askerler geri çekildi. Tacikistan tarafı askerlerini çektikten sonra yaşanan tahribatın boyutları ortaya çıktı. Ateşkesin sağlanması önemli olmakla birlikte gerilimin devam ediyor olması bölgede her an yeni çatışmaların yaşanabileceğine işaret ediyor.