Yazan: Donu Kogbara

Çeviri: M. Hulusi Cengiz

Birkaç gün önce Kigali'den döndüm. Gezimin en önemli noktası, 1994 yılında dünyayı şok eden bir soykırım sırasında katledilen bir milyon Ruandalı'nın anısına kurulan müzeye yaptığım üzücü ziyaretti. Bu acımasız Tutsi/Hutu çatışmasının 250.000 kurbanı burada gömülü. Yani burası hem bir mezarlık hem de bir anma ve öğrenme yeri.

20'li yaşlarımda Kudüs'teki Dünya Holokost Anma Merkezi Yad Vashem'i dehşet verici bir sessizlik içinde gezmiştim. 45 dönümlük bir kampüste yer alan ve müzeler, sergiler, anıtlar, heykeller ve anma alanlarından oluşan bu merkez, Nazi döneminde öldürülen 6 milyon Yahudi için etkileyici bir övgü niteliğindedir.

30 Mayıs 1967'de, ayrılıkçı Biafra Cumhuriyeti, Kuzeyliler ve Igbo etnik grubu arasındaki ölümcül gerginliklerin ardından Nijerya'nın Doğu bölgesinin o zamanki valisi Yarbay Chukwuemeka Odumegwu Ojukwu tarafından ilan edildi. Igbolara bugün Nijer Deltası olarak bilinen bölgeden bazı azınlıklar da katıldı.

İç Savaşın Net Anıları

Biafra'yı destekleyen Igbo olmayan üst düzey kişilere örnek olarak Ojukwu'nun Ibibio Yardımcısı Tümgeneral Philip Asuquo Effiong ve Biafra'nın Birleşik Krallık Büyükelçisi olan babam Ignatius Suage Kogbara verilebilir.

İç savaşla ilgili çok net anılarım var. Başladığında 7 yaşındaydım ve 5 Ocak 1970'te sona erdiğinde 10 yaşındaydım. Federal birlikler (düşman!) evimize doğru ilerlerken, tamamen stresli olan annem Anne'in üç kardeşimi ve beni ailenin gri Ford Cortina'sıyla Port Harcourt'tan çıkardığını asla unutmayacağım. Öfkeli bir Biafran ordusu subayının, askerlerimizin ve sağlıklı erkek sivillerin işgalcilerle sonuna kadar savaşmasına yardım etmek yerine, kaçan kadın ve çocuklarla birlikte bisikletlerine atlayıp Port Harcourt'tan kaçışa katılan panik halindeki polisleri teker teker vurduğunu hatırlıyorum.

O sırada babam Londra'da isyancı hükümeti temsil ediyordu ve ben kaçan araçlardan oluşan uzun bir kuyrukta sıkışıp kaldığımı, yerlilerin hayatta kalmak için kertenkele yediği bir Güneydoğu köyüne sığındığımı ve sonunda gecenin köründe Uli adlı bir kasabadaki bir uçak pistinden bir kargo uçağıyla Biafra'nın dışına çıkarıldığımı hatırlıyorum. 1968 yılına gelindiğinde, babamın Londra'nın sakin bir bölgesindeki evine güvenle yerleşmiştik ve büyük bir insani krizin doruk noktasında, pek çok arkadaşımı, akrabamı ve yabancıyı kendi suçları olmayan bir savaşın dehşetini yaşamaya terk ederek oradan ayrıldığımız için hala kendimi suçlu hissediyorum.

Sınır Tanımayan Doktorlar'ın Kurulmasının Tek Nedeni

Biafra, dünyanın tamamen televizyondan yayınlanan ilk savaşıydı ve çok büyük bir olaydı. Çoğu açlıktan olmak üzere bir ila üç milyon Biafralı öldü. Karınları şişmiş boş gözlü gençlerin görüntüleri dünyanın dört bir yanındaki televizyon ekranlarını doldurdu. Birçoğumuz ilk kez protein eksikliğinden kaynaklanan bir tür yetersiz beslenme şekli olan kwashiorkor'u duyduk.

ABD'de yaşayan seçkin Igbo yazar ve akademisyen Chigozie Obioma'ya göre: "Biafran Bağımsızlık Savaşı, gerçekleştiğinde Afrika'nın daha önce hiç görmediği büyüklükte bir iç savaştı. Ölenlerin çoğu savaşçı olmayan kişilerdi. Sınır Tanımayan Doktorlar örgütünün kurulmasının tek nedeniydi ve İkinci Dünya Savaşı'ndan daha fazla küçük silah (el bombası, tüfek vb.) kullanıldığına inanılıyor."

Biafran Anıtı Nerede?

Peki, Nijeryalı yetkililer neden hayatlarını kaybedenler ve tarifsiz acılara katlananlar için bir anıt dikmedi? Evet, savaşı kaybettik. Beni asla terk etmeyecek bir başka canlı anı da babamın beni ve kız kardeşimi uyandırıp savaşın bittiğini söylemesi ve biz teselli bulmadan ağlarken bizi teselli etmesidir.

Eğer ciddi bir ulus olsaydık, kimse bu soruyu sormak zorunda kalmazdı! Biafra'nın gerektiği gibi hatırlanmaması Nijerya'nın dar görüşlülüğünün bir ölçüsüdür. Savaşın her iki tarafındaki kurbanları kabul eden gerçek bir kayıt yeri olmalıdır. Ancak dönemin Nijerya Devlet Başkanı General Yakubu Gowon, "ne galip ne de mağlup" olacağına dair söz vermişti. Ve zaman geçtikçe tarihimizdeki bu travmatik dönemin kurbanlarının resmi olarak kabul edileceği düşünülebilirdi.

Nijerya'yı 1970'ten bu yana yönetenler (bu arada Igbolar üç ana etnik gruptan biri olmasına rağmen son 54 yılda tek bir Igbo devlet başkanı olmadı) açıkça uzlaşmayı cimri porsiyonlarda servis edilen bir yemek olarak görüyorlar. Nijerya müesses nizamının kindar kanadı, yarım asır önce isyan etmeye cesaret ettikleri için Igboları cezalandırmak için elinden geleni yaparken, daha iyi huylu unsurlar ise Biafra'yı halının altına süpürmek ve unutulması gereken talihsiz bir olay olarak etiketlemek istiyor.

Ancak bu olay unutulamaz ve unutulmayacaktır. İzleri hala duruyor. "Yeni romanımın (The Road To The Country) da gösterdiği gibi, bir savaş başladığında asla gerçekten bitmez. Nesiller boyunca küçük ve görünmez şekillerde devam eder. İşte bu nedenle Nijerya'nın Biafra'yı anmak için bir anıt yaratması gerekiyor; sona ermiş bir savaşa değil, yeraltında devam eden bir savaşa işaret etmek için" diyor Obioma.

Tümgeneral Effiong, Ojukwu adına bir ateşkes ve barış anlaşmasına aracılık etti. Tümgeneral Effiong'un ordu şapkası. Ojukwu'nun yardımcısıydı. (Donu Kogbara)

Michigan Eyalet Üniversitesi'nde drama ve beşerî bilimler profesörü olan ve kendisi de annesi ve kardeşleriyle birlikte Uli üzerinden Biafra'dan ayrılan oğlu Philip Effiong, bir anıtın çok geciktiğini düşünüyor. "Çok sayıda masum genç ve yaşlı kayıp vardı ve Igbolar tutkulu bir şekilde öncülük etmeli ve bu insanların uygun bir merkezi yerde hatırlanmasını talep etmelidir."

Matthew Hassan Kukah, Biafra'da hiçbir kişisel çıkarı olmayan ve Biafra karşıtı bir bölgeden gelen bir Kuzeyli. Kendisi şu anda Sokoto Roma Katolik Piskoposluğu'nun piskoposu. Kendisine bir anıtın uygun olup olmayacağını sorduğumda şöyle dedi: "Eğer ciddi bir ulus olsaydık, kimse bu soruyu sormak zorunda kalmazdı! Biafra'nın gerektiği gibi hatırlanmamış olması Nijerya'nın dar görüşlülüğünün bir ölçüsüdür. Savaşın her iki tarafındaki kurbanları kabul eden gerçek bir kayıt yeri olmalıdır."

Kaynak: theafricareport.com