Yazarlar: Stefan Wolff ve Tatyana Malyarenko

Çeviri: M. Hulusi Cengiz

Ukrayna Devlet Başkanı Volodymyr Zelensky'nin Beyaz Saray ziyareti planlandığı gibi gitmedi- en azından onun planladığı gibi.

Zelenskiy ile Trump arasında düzenlenen basın toplantısında, ABD Başkanı'nın “Üçüncü Dünya Savaşı'yla kumar oynamakla” suçladığı mevkidaşını yüksek sesle azarlamasıyla olağanüstü sahneler yaşandı.

Trump Zelensky'ye “Ya bir anlaşma yaparsın ya da biz yokuz” dedi. Başkan Yardımcısı JD Vance de olaya dahil olarak Ukrayna Devlet Başkanını “Amerikan medyası önünde dava açmakla” suçladı ve yaklaşımının “saygısızca” olduğunu söyledi. Bir noktada Zelensky'ye “Bir kez bile ‘teşekkür ederim’ dediniz mi?” diye sordu.

Orada bulunan gazeteciler hem Trump hem de Vance tarafından seslerin yükseltilmesiyle ortamın hararetlendiğini anlattı. New York Times bu sahnenin “Oval Ofis'te kamuoyu önünde yaşanan en dramatik anlardan biri olduğunu ve Trump'ın göreve gelmesinden bu yana ABD ile Ukrayna arasındaki radikal kopuşun altını çizdiğini” söyledi.

Öfkeli tartışmaların temelinde Trump yönetimi ile Ukrayna hükümeti arasında Zelenskiy'nin imzalaması planlanan sözde “mineraller anlaşması” konusundaki anlaşmazlıklar yatıyordu.

Ukrayna'nın anlaşmaya sıcak bakmaması anlaşılabilir bir durum.

Mevcut haliyle daha çok, bazı hayati meseleleri daha sonra çözülmek üzere bırakan bir mutabakat zaptına benziyor. Teklif edilen anlaşma, ABD ve Ukrayna tarafından ortaklaşa sahip olunacak ve yönetilecek bir “yeniden yapılandırma yatırım fonu” oluşturulmasıdır.

Önerilen fona, “Ukrayna hükümetine ait tüm ilgili doğal kaynak varlıklarının (doğrudan ya da dolaylı olarak Ukrayna hükümetine ait olsun)” ve “doğal kaynak varlıklarıyla ilgili diğer altyapıların (sıvılaştırılmış doğal gaz terminalleri ve liman altyapısı gibi)” işletilmesinden elde edilecek gelirin %50'si aktarılacak.

Bu da çoğu Ukrayna'nın zengin oligarklarına ait olan özel altyapının da anlaşmanın bir parçası olacağı anlamına geliyor. Bu da Zelensky ile bazı güçlü Ukraynalılar arasındaki sürtüşmeyi daha da arttırma potansiyeline sahip.

Bu arada ABD'nin katkıları daha az net bir şekilde tanımlanmış durumda.

Anlaşmanın giriş bölümü Ukrayna'nın zaten ABD'ye borçlu olduğunu açıkça ortaya koyuyor. İlk paragrafta “Amerika Birleşik Devletleri'nin, Rusya'nın Şubat 2022'de Ukrayna'yı geniş çaplı işgalinden bu yana Ukrayna'ya önemli ölçüde mali ve maddi destek sağladığı” belirtiliyor.

Trump'a göre bu rakam 350 milyar ABD Dolarına tekabül etmektedir. Kiel Dünya Ekonomisi Enstitüsü'nün Ukrayna Destek İzleyicisi'ne göre gerçek miktar bunun yaklaşık yarısıdır.

Batılı ve Ukraynalı analistler de Ukrayna'da şu anda varsayılandan daha az sayıda ve daha az erişilebilir maden ve nadir toprak yatakları olabileceğine dikkat çekmiştir. Çalışma tahminleri çoğunlukla Sovyet dönemi verilerine dayanmaktadır.

Mevcut taslak, mülkiyet, yönetim ve operasyonlara ilişkin ayrıntıları gelecekteki bir fon anlaşmasında belirlenmek üzere bıraktığından, Trump'ın çok büyük anlaşması en iyi ihtimalle ilk adımdır. Gelecek müzakere turları beklenmektedir.

Niyet beyanı

Ukrayna açısından bakıldığında bu bir zayıflıktan ziyade bir güçtür. Kiev'e gelecek müzakere turlarında daha tatmin edici şartlar elde etme fırsatı veriyor. Herhangi bir gelişme sadece marjinal olsa bile, ABD'yi genel olarak Ukrayna için faydalı olan bir sürece kilitli tutuyor.

Güvenlik garantileri örneğini ele alalım. Taslak anlaşma Ukrayna'ya NATO üyeliğine yakın hiçbir şey sunmuyor. Ancak ABD'nin “Ukrayna'nın kalıcı barışı tesis etmek için gerekli güvenlik garantilerini elde etme çabalarını desteklediğini” belirtiyor ve ekliyor: “Katılımcılar karşılıklı yatırımların korunması için gerekli adımları belirlemeye çalışacaklardır.”

Bunun önemi abartılmamalıdır. En basit haliyle bu, ABD'nin güvenlik garantisi vermekten uzak ama yine de Ukrayna'nın bağımsız bir devlet olarak varlığını sürdürmesinde ABD'ye pay veren bir niyet ifadesidir.

Ancak hem yaptıkları hem de yapmadıkları açısından önemli bir sinyaldir- Rusya'ya, Avrupa'ya ve Ukrayna'ya bir sinyal.

Trump, ABD'nin Ukrayna'ya “çok ötesinde” güvenlik garantileri vereceğini öngörmüyor. Bu garantilerin Avrupa birlikleri tarafından sağlanabileceğini düşünüyor gibi görünüyor (Kremlin şimdiden bu fikre şüpheyle yaklaşıyor).

Ancak bu, fikrin tamamen masadan kalktığı anlamına gelmiyor. Aksine, ABD'nin taahhüdü çok muğlak olduğu için Trump'ın eline her yönde koz veriyor.

ABD'nin yeniden inşa yatırım fonundan daha elverişli koşullar elde etmek için bunu Ukrayna'ya karşı bir havuç ve sopa olarak kullanabilir. Avrupa'yı savunma harcamalarını arttırma yönünde daha kararlı adımlar atmaya itmek için bunu kullanabilir ve ABD'nin Avrupalı barış güçlerini korumasını NATO'da daha adil bir yük paylaşımına bağlı kılabilir.

Ve Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'e, ABD'nin bir anlaşma yapma konusunda ciddi olduğu ve Kremlin'in gelecekteki bir barış anlaşmasından vazgeçmesi ve çatışmaları yeniden başlatması halinde, Ukrayna'daki daha yüksek Amerikan ekonomik çıkarlarının ve sahadaki kurumsal varlığının ABD destekli sonuçlar doğuracağı sinyalini verebilir.

Bu hesapların nihayetinde anlaşmanın öngördüğü “özgür, egemen ve güvenli Ukrayna” ya yol açacağı kesin değil.

Ancak şimdilik, anlaşmanın temel konulardaki tüm eksikliklerine ve muğlaklığına- ve taraflar arasındaki aleni tartışmalara- rağmen, bu yönde ilerlemek tüm tarafların çıkarına hizmet edecek gibi görünüyor.