Büyük Türkistan’ın güney bölümünü teşkil eden Afgan Türkistan’ı veyahut Güney Türkistan, tarih boyunca Türk dilli halklara ev sahipliği yapmıştır. Günümüzde Afganistan’ın yer aldığı coğrafya da Türk varlığı, birinci yüzyılda yaşamış olan eski Türk boylarından olan Yueh-Çi’lere kadar gider. Bölge 1747’de Nadir Şah Avşar’ın ölümüne kadar geçen sürede Türk idareciler tarafından yönetilmiştir.
Günümüz Afganistan coğrafyasına hâkim olmuş başlıca Türk Devletleri Akhunlar, Göktürkler, Gazneliler, Harezmşahlar, Altın Ordu Devleti, Büyük Selçuklular, Emir Timur Devleti, Şeybani Özbekleri, Avşarlar ve Babür Devleti’dir. Bu devletlerin bir kısmının başkentleri Afganistan’da yer alan Gazne, Herat, Kunduz gibi kadim Türk şehirleridir.
HAZAR DENİZİ’NDEN KAŞGAR’A, URALLARDAN HİNDİKUŞ DAĞLARI’NA GÜNEY TÜRKİSTAN
Güney Türkistan, Afganistan’ın kuzeyinde yer alan Türklerin yoğunlukta olduğu bölgenin adıdır. Burası Hazar Denizi’nden Kaşgar’a, Urallardan Hindikuş Dağları’na kadar uzanan güzel Türkistan’ın doğal parçasıdır. Binlerce yıllık kadim tarih boyunca bu bölgede pek çok Türk Devleti kurulmuştur. Bu devletler dini ve etnik kökenlerine bakmaksızın tüm halkalara adalet ve beraberlikle hükmetmişlerdir.
Günümüz Afganistan coğrafyasında MÖ 125 -MS 40 Saka Türkleri, MS 40 -425 Kuşanlar, MS 425-566 Akhunlar egemenlik kurmuşlardır. Emeviler döneminde 7. asrın sonlarına doğru burada İslamiyet çok hızlı bir şekilde yayılmıştır. 10. asırda Gazne’de yine bir Türk Devleti kurulmuştur. Gazneli Sultan Mahmut zamanında (999-1030) Afganistan Müslümanları İslam dinini bugünkü Hindistan, Pakistan ve Bangladeş’e kadar yaymıştır. 1040 yılında meşhur Dandanakan savaşından sonra Gazneli hâkimiyeti yerini bir başka Türk Devleti olan Büyük Selçuklu Devletine bırakmıştır.
Moğol yayılmasının başladığı dönemde bölgede Harezmşahlar daha sonraları ise Timurlular Devleti, Babür Devleti, Avşarlar, Türkistan Beylikleri, Astrahanlar ile yakın zamana kadar Afganistan’da mutlak Türk hâkimiyeti yaşanmıştır. Ancak bölgede en son Türkistan Beylerinden olan Şerif Han öldürülünce (1887) Türk hâkimiyeti zayıflamaya başlamıştır.
BRİTANYA İMPARATORLUĞU İLE ÇARLIK RUSYA’SININ MÜCADELE SAHASI
Büyük Oyun (Great Game) olarak adlandırılan 19. Yüzyıldaki Britanya İmparatorluğu ile Çarlık Rusya’sı arasında Asya’da egemenlik mücadelesinde Afganistan toprakları mücadele alanı olmuştur. Bu dönemde Rus İmparatorluğu Türkistan’ın kuzeyini ve merkezini adım adım işgal ederek güneye doğru ilerlerken Hindistan’da bulunan İngiliz İmparatorluğu’nun işgal kuvvetleri de Hint alt kıtasının kuzeyine yani Afganistan topraklarına doğru ilerlemiştir. Güney Türkistan’da karşı karşıya gelen Britanya ve Rusya bu coğrafyada uzun süre çatışmış sonunda Afganistan’ı tampon bölge olarak kullanmışlardır.
AFGANİSTAN DEVLETİ: RUSLAR VE İNGİLİZLERİN ÇİZDİĞİ SINIR
Kuzeyi Türkistan, güneyi de Peştunistan ve Belucistan’dan koparılarak oluşturulan Afganistan Devleti, Peştun idaresine bırakılmıştır. Ruslar ve İngilizler tarafından çizilen bu suni sınırlar Afganistan’da bugüne dek devam eden istikrarsızlığın önemli nedenlerinden biri olmuştur.
Bu kaotik durumdan en fazla zarar gören unsurlardan biri de Afganistan Türkleri olmuştur. Afgan Kralı Emanullah Han’ın 1919-1929 yılları arasındaki iktidarda bulunduğu dönem hariç Türkler, Afganistan’da ciddi sorunlarla karşı karşıya kalmıştır. Bilhassa Afgan Kralı Emanullah Han’ın 1929’da devrilmesinin ardından sırasıyla Habibullah Kalakanî, Nadir Şah, Zahir Şah, Davut Han ve Marksist Nur Muhammed Tarakî iktidarları dönemlerinde Türklere yönelik asimilasyon politikaları uygulanmıştır.
ÖZBEK, TÜRKMEN, KIRGIZ: İNGİLİZ SÖMÜRÜ DÖNEMİNDE OLUŞTURULAN GRUPLAR
Türkler, Sovyet döneminde olduğu gibi İngiliz sömürü döneminde de Özbek, Türkmen, Kırgız vb. şeklinde isimlendirilerek küçük gruplara ayrılmaya, Türk kültür ve töresinden uzaklaştırılmaya çalışılmıştır. Türkçe resmî dairelerde yasaklanırken, Türkçe konuşanlar resmi makamlarca dışlanmıştır. Türk tarihi ve kültürel varlığı mevcut yönetimlerce örtülmeye çalışılmıştır. Fakat tüm bunlara karşın dil ve kültürlerini muhafaza eden Afganistan Türkleri, siyasi ve kültürel varlıklarını devam ettirebilmiştir.
Afganistan esas itibari ile Peştun, Tacik ve Türk halkalarından oluşmaktadır. Ülkedeki ikinci büyük etnik grubu oluşturan Türklerin nüfusu, yaklaşık 10 milyondur.