Yazar: Sothearak Sok

Çeviri: M. Hulusi Cengiz

Kamboçya'nın yeni önerdiği ve Çin'in Kuşak ve Yol Girişimi himayesindeki bir proje olan Funan Techo Kanalı, ulusal başkenti kıyı bölgelerine bağlayarak ticareti kolaylaştırmayı, lojistik maliyetlerini azaltmayı ve ulaşımı kolaylaştırmayı hedefliyor. Ayrıca, Vietnam limanlarına olan bağımlılığı azaltmayı amaçlıyor.

Ancak son raporlar, Pekin'in finanse ettiği 1,7 milyar dolarlık bu kanalın aynı zamanda Çin güçleri için bir geçit olarak kullanılabileceğini ve bu durumun komşu Vietnam'ın güvenliğini tehdit edebileceğini öne sürüyor. Bu, Kamboçya'nın Çin'in gönüllü vekili olarak hizmet ettiği algısını pekiştirebilir.

Vietnam Bilim ve Teknoloji Dernekleri Birliği'ne bağlı bir enstitü tarafından yayınlanan bir araştırmaya göre, kanal, Çin askeri gemilerinin Tayland Körfezi üzerinden Kamboçya'nın derinliklerine ve Kamboçya-Vietnam sınırına doğru ilerlemesini kolaylaştırabilir.

Bu endişeler, devlet dışı Vietnamlı aktörler tarafından dile getirilmiş olsa da analize göre Vietnam devleti, Phnom Penh ile resmi ilişkileri germekten kaçınmak için endişesini gayri resmi bir kanaldan dile getiriyor.

Kamboçyalı liderler bu konuda oldukça hassaslar. Eski başbakan ve şimdiki Senato Başkanı Hun Sen, kanalın Çin askeri amaçları için kullanılabileceği fikrini şiddetle reddediyor. Hun Sen bir yazısında şu ifadeleri kullanıyor:

"Her şeyden önce Kamboçya neden Çin askerlerine ihtiyaç duysun? İkincisi, Kamboçya ve Vietnam her alanda iş birliği yapan iyi komşulardır. Üçüncüsü, Çin ve Vietnam iyi ilişkilere sahiptir ve kapsamlı stratejik ortaklardır. Son olarak, Kamboçya Anayasası'nı ihlal ederek neden Çin askerlerinin ülkeye girmesine izin verelim?"

Vietnam'ın projeye ilişkin endişeleri, ilk olarak Aralık 2023'te Vietnam Başbakanı Pham Minh Chinh tarafından Kamboçyalı mevkidaşı Hun Manet'e Hanoi'de yapılan bir toplantı sırasında dile getirildi. O dönemde Vietnam'ın resmi kaygıları projenin çevresel etkileri üzerinde yoğunlaşıyordu.

Ancak Hanoi'nin aklında daha çok Çin'in stratejik hedefleri var. Önemli haber kaynakları, Çin savaş gemilerinin Kamboçya'nın Tayland Körfezi'ne açılan Ream Deniz Üssü'ne demirlediğine dair haberleri takip ediyor. Nikkei Asia'nın da aralarında bulunduğu kaynaklar, Washington merkezli Stratejik ve Uluslararası Çalışmalar Merkezi'nin (CSIS) savaş gemilerinin "son beş ayın büyük bir bölümünde" Kamboçya limanına demirlediğini gösteren görüntü analizine dayanan raporlarını paylaşıyor.

Çin, son zamanlarda Kamboçya'nın daha büyük gemilerin yanaşabilmesi için üssü derinleştirmesine yardımcı oldu. Kamboçyalı yetkililer, Çin savaş gemilerinin varlığının yalnızca Kamboçya donanmasıyla eğitim tatbikatları için olduğunu belirtiyor.

Çin'in Kamboçya'daki emellerine ilişkin şüpheler, Wall Street Journal'ın 2019 yılında yayımladığı bir makale ile uluslararası medyada gündeme geldi. Makalede, Kamboçya'nın Çin'in deniz üssünü 30 yıl boyunca kullanmasına izin veren "gizli" bir anlaşma yaptığı ve bu anlaşmanın her 10 yılda bir otomatik olarak yenileneceği iddia ediliyordu. Ream Deniz Üssü'nün, inşa edilecek Funan Techo Kanalı'nın yakınında yer alması, bu suçlamalara yeni bir ivme kazandırdı.

Kamboçyalı liderler, topraklarında kalıcı bir Çin askeri varlığına izin veren bir anlaşma iddiasını sık sık ve güçlü bir şekilde reddettiler.

Hun Sen ve diğerleri, Kamboçya Anayasası'nın ülkenin tarafsız ve bağlantısız kalmasını öngören 53. Maddesine atıfta bulundular. Kamboçya topraklarındaki yabancı askeri üsler anayasa hükmü ile yasaklanmıştır.

Kamboçya hükümeti, üste yabancı askeri varlık bulunmadığını göstermek amacıyla Temmuz 2019'da yabancı gazetecileri Ream Deniz Üssü'nü ziyaret etmeye davet etti. Yine de Batı'da ve aralarında Vietnam ve muhtemelen Tayland'ın da bulunduğu bazı komşu ülkelerde pek çok kişi Çin'in Kamboçya'da oyunun kurallarını değiştirecek bir askeri varlık kurmaya niyetli olduğundan şüpheleniyor.

Anayasa ve ilgili yasalar şu anda bir şey söylüyor, ancak daha sonra yabancı askerlerin varlığına izin verecek şekilde değiştirilebileceği endişesi var.

Ancak tüm bunlar, Kamboçya'nın potansiyel olarak istikrarsızlaştırıcı süper güç rekabetinin yaşandığı yeni bir dönemde tarafsız kalmaya yönelik güçlü tarihsel gerekçesini göz ardı ediyor. 1960'larda ve 1970'lerin başında Kamboçya topraklarında Vietkong birliklerinin bulunması, ülkeyi istemeyerek de olsa Vietnam Savaşı'nın içine çekmiş ve otuz yıllık feci bir iç savaşın fitilini ateşlemişti.

Viet Kong, Kamboçya'nın doğu sınırından sızmış ve ülkenin uzak doğu bölgesini bir sığınak ve tedarik yolu olarak kullanmıştı. Kamboçya'nın 600 millik sınırı boyunca Vietnamlıların sızmasını engelleme kabiliyeti sınırlıydı ve bu da Viet Kong'un daha fazla sızmasına yol açtı. Bu durum, Amerika'nın Kamboçya'ya yönelik kötü şöhretli B-52 bombardımanına yol açtı; ayrım gözetmeyen bu bombardıman sonunda soykırımcı Demokratik Kampuchea ya da Kızıl Kmer rejiminin doğmasına ve 1975 ile 1979 yılları arasında 1,7 ila 3 milyon Kamboçyalının öldürülmesine neden oldu.

Yabancı güçlerin Kamboçya topraklarındaki varlığı, ulusun hala ve belki de hiçbir zaman tam olarak toparlanamayacağı bu trajedinin temel nedeniydi. Ancak BM onaylı siyasi çözüm ve ustalıklı iç siyasi manevralar sayesinde ülke nihayet barış ve istikrara kavuştu.

Tüm bu gereksiz ölüm ve çatışmalar, ulus ve halkı üzerinde derin, kalıcı ve nihayetinde ölçülemez bir yara izi bıraktı. Kamboçya, büyük güçler arasındaki rekabetin kızıştığı bir dönemde topraklarında davetli olsun ya da olmasın yabancı güçlere izin vermenin potansiyel yıkıcı etkisini zor yoldan öğrendi.

Kamboçya'nın şimdi topraklarında başka bir yabancı askeri varlığa izin vermeyi düşüneceğini ima etmek, liderlerinin, ölüm tarlaları döneminde ölenler de dahil olmak üzere, çok da uzak olmayan bu geçmişi bir şekilde unuttuklarını düşündürmektedir.

Kamboçya, hegemonlar arasına girmenin tehlikesini çok iyi anladığından emin olabilirsiniz. Eski bir deyiş vardır; filler kavga ettiğinde acı çeken çimenlerdir. Kamboçya'nın jeopolitik fillerin bir daha kendi topraklarında savaşmasını istemediği açıktır.

Kaynak: asiatimes.com

Sothearak Sok: Güneydoğu Asya Çalışmaları Merkezi'nde Araştırma Görevlisi ve Kamboçya Phnom Penh Kraliyet Üniversitesi'nde öğretim görevlisi.