Yazar: Seyed Hossein Mousavian

Çeviri: M. Hulusi Cengiz

Pezeşkiyan, ABD yaptırımlarını kaldırmak ve nükleer anlaşmayı yeniden canlandırmak istediğini söylüyor, ancak pek çok şey yaklaşan Amerikan seçimlerine bağlı olacak

İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin bir helikopter kazasında hayatını kaybetmesinin ardından bu ay yapılan erken seçimlerde tek reformist aday olan Mesud Pezeşkiyan 16,3 milyon oy alarak yaklaşık 13,5 milyon oy alan muhafazakâr Said Celili'yi mağlup etti.

Yaklaşık yüzde 50'lik nihai katılım oranı, ilk turda kaydedilen yüzde 40'lık rekor düşük katılım oranına göre büyük bir artış gösterdi.

2001-2005 yılları arasında Hatemi hükümetinde sağlık bakanı olarak görev yapan kalp cerrahı ve milletvekili Pezeşkiyan, ülkenin en üst düzey görevini üstlenirken bir dizi zorlukla karşı karşıya.

Cumhurbaşkanı İran'ın ekonomik, sosyal, kültürel ve dış ilişkilerinde önemli bir rol oynasa da 1989'dan beri bu görevi yürüten Dini Lider Ayetullah Ali Hamaney, ülkenin askeri, güvenlik politikası ve genel yönetimiyle ilgili en büyük güce sahip.

1979'daki devrimden bu yana İran'daki tüm seçim kampanyalarının tartışmaları incelendiğinde, ekonomik durum ve dış ilişkiler olmak üzere iki ana konunun en büyük öneme sahip olduğu görülmektedir. O zamandan bu yana ulusal paranın değeri 1979'da dolar başına 70 riyal civarındayken bugün 600.000 civarına düşmüş; enflasyon yüzde 40'ı aşmış ve GSYİH durgunlaşmıştır.

Dış politika alanında, 1979 devriminden bu yana tüm muhafazakâr, ılımlı ve reformist yönetimler Arap ve İslam dünyası, Küresel Güney ve Çin, Rusya ve Hindistan gibi doğu bloğu güçleriyle ilişkiler geliştirmeye çalışmıştır. Temel farklılık ve zorluk Batı, özellikle de ABD ile ilişkiler etrafında dönmüştür.

Ancak Batı ile ilişkilerin kapsamı ve niteliği konusunda siyasi gruplar arasındaki temel farklılıklara rağmen, üç ana noktada hemfikirdirler.

Zarar verici yaptırımlar

İlk olarak, İran ekonomisine trilyonlarca dolar zarar veren ABD yaptırımlarının olumsuz etkileri söz konusudur. Devrimden bu yana ABD İran'a binlerce yaptırım uyguladı. Trump rejimi altında Washington 1.500 yaptırım uyguladı ve Biden rejimi bunlara yüzlercesini daha ekledi. Hiçbir kesim bunların İran ekonomisi üzerindeki olumsuz etkilerini inkâr etmiyor.

İkinci olarak, devrim sonrası tüm yönetimler ABD ile gerilimi azaltmaya çalıştı ama hepsi başarısız oldu. Bunun en son örneği Obama yönetimi sırasında hayata geçirilen ve Washington ile Tahran arasındaki gerilimi gözle görülür bir şekilde azaltan nükleer anlaşmaydı.

Ancak eski Başkan Donald Trump'ın anlaşmadan çekilmesi düşmanlıkları en üst düzeye çıkardı. Raisi'nin muhafazakâr yönetiminin anlaşmayı yeniden canlandırma çabalarına rağmen Biden hükümetiyle yapılan doğrudan ve dolaylı görüşmeler de başarısızlıkla sonuçlandı.

Üçüncü olarak, ABD ile ilişkiler konusunda nihai kararları alma yetkisi hükümet ya da parlamentoda değil, dini liderdedir.

Bu hususlar, ülke içindeki siyasi gruplar arasındaki farklı yaklaşımlara rağmen ABD-İran ilişkilerinin hem iç hem de dış politika alanındaki öneminin altını çiziyor.

Genel olarak, İran ekonomisinin iyileştirilmesi birden fazla faktörü içerecektir: yaptırımların kaldırılması, dış ilişkilerin iyileştirilmesi, yolsuzlukla mücadele, yönetişim ve sistemin işlevselliğinin arttırılması ve ekonominin özelleştirilmesi.

Pezeşkiyan yönetimi bu sorunları ancak dini lider, Devrim Muhafızları, yargı ve parlamento tarafından desteklenen bir ulusal birlik yönetimi oluşturabilirse çözebilecektir.

Doğu ile İlişkiler

Pezeşkiyan hükümetinin Asya, Doğu ve Küresel Güney ile ilişkileri geliştirme yolunu iç zorluklar yaşamadan sürdürmesi muhtemeldir, ancak ABD ve Batı ile sorunları çözmek söz konusu olduğunda çok sayıda iç ve dış zorlukla karşılaşacaktır. Önceki liderler gibi Pezeşkiyan da Washington ve Tahran arasındaki düşmanlıkları çözmeden Batı dünyası ile ilişkileri normalleştiremeyecektir.

Yaptırımların kaldırılması İran-ABD ilişkilerinde bir çözülme olmadan gerçekleşemez. Kırk yıldır süren doğrudan ve dolaylı müzakereler ve anlaşmalar, iki ülke arasında sayısız önemli konuda önemli farklılıklar varken, nükleer program gibi dar kapsamlı bir konuya odaklandıkları için başarısız oldu.

Tüm ihtilaflı konuları kapsayan kapsamlı bir diyaloğun yokluğunda parça parça anlaşmalar başarısız olmaya devam edecektir.

Bu arada, İran'da son birkaç on yılda yaşanan temel ekonomik ve dış ilişkiler sorunlarının ele alınması kararlı bir liderlik gerektirmekte, bu da ulusal uzlaşı ve birlik gerektirmektedir.

Hamaney ulusal uzlaşı yaratabilecek güçlü bir liderdir. Yeni cumhurbaşkanlığı dönemi bunun için yeni bir fırsat sunuyor. Hamaney'in de Pezeşkiyan gibi yaptırımların hafifletilmesi yoluyla İran ekonomisinin iyileştirilmesinden yana olduğuna şüphe yok.

Nükleer anlaşma, İran'ın taahhütlerini yerine getirdiği ve Batı'nın sözünü tutmadığı açık bir vakaydı.

ABD Başkanı Joe Biden, önümüzdeki Kasım ayında yapılacak ABD seçimlerinden önce ülkesinin İran politikası konusunda daha fazla adım atamayabilir.

Pezeşkiyan, Batı ile temas kurarak ve nükleer anlaşmayı yeniden canlandırarak ABD yaptırımlarını kaldırmaya çalışacağını söyledi. Hamaney'in bu girişimi desteklediğini varsayarsak, Kasım seçimlerinden sonra ABD başkanının İran'la angajman mı yoksa çatışma politikası mı seçeceğini bekleyip görmemiz gerekecek.

İran ve Batı arasındaki ilişkilerde büyük bir değişiklik için top artık Washington'un sahasında

Kaynak: middleeasteye.net

Seyed Hossein Mousavian, Princeton Üniversitesi'nde Orta Doğu Güvenlik ve Nükleer Politika Uzmanı ve İran Ulusal Güvenlik Dış İlişkiler Komitesi'nin eski başkanıdır. Kitapları: “İran ve Amerika Birleşik Devletleri: Başarısız Geçmiş ve Barışa Giden Yol Hakkında İçeriden Bir Bakış” Mayıs 2014'te Bloomsbury tarafından yayınlandı, “Kitle İmha Silahlarından Arınmış Bir Orta Doğu” Mayıs 2020'de Routledge tarafından yayınlandı. Son kitabı: “Fars Körfezi'nde Güvenlik, Barış ve İş birliği İçin Yeni Bir Yapı” Aralık 2020'de Rowman & Littlefield Yayıncıları tarafından yayınlandı.

*İçerik orijinal haline bağlı kalınarak çevrilmiştir. Makalede temsil edilen görüşlerin sorumluluğu yazara aittir, söz konusu yazı ve görüşler Hamaset'in editoryal politikasını yansıtmayabilir.