Birçok topluluk baharın gelişini doğanın canlanmasıyla ilişkilendirmiş ve yeni yılın başlangıcı olarak kutlamıştır. 1995 yılında Türkiye Cumhuriyeti’nde bayram olarak kutlanmaya başlanan Nevruz, Türk Cumhuriyetleri’nde ise Sovyetler Birliği dağıldığından beri resmi bayram olarak kutlanıyor. Bayram, ismini Farsçadan almıştır, nevruz “yeni gün” anlamına gelmektedir. Farslar Novruz, Özbekler Navruz, Türkmenler Nowruz, Kazaklar Naurız, Kırkızlar Nooruz, Kırım Tatarları Navrez şeklinde söyler. Nevruz bayramı gece ve gündüzün eşitlendiği günde, 20 veya 21 Mart’tan 25 Mart’a kadar kutlanır. Nevruz bayramı 30 Eylül 2009'da UNESCO tarafından somut olmayan kültürel miras listesine alınmış ve 23 Şubat 2010'da BM Genel Kurulu'nun 64. oturumunda 21 Mart “Uluslararası Nevruz Günü” ilân edilmiştir.
BAHARIN MÜJDECİSİ ÇARŞAMBALAR
Nevruz yaratılışın aşamalarını simgeleyen dört ögeyle yani su, ateş, rüzgâr ve toprakla ilgili kutlama geleneklerini içeren, baharın gelişine yakın son dört çarşambada kutlanır. İlk çarşambaya “su çarşambası” denir. İlkbahara doğru buzlar erir, toprak ağaçlarla uyanır ve her şey yavaş yavaş canlanır. Toprak yavaş yavaş nemlenmeye başlar.
İkincisi, “ateş (od) çarşambası” olarak adlandırılır. Çünkü bahar güneşi toprağı yavaş yavaş ısıtır, yaratılış için hazırlar. O gün şenlik ateşleri yakılır. Azerbaycan Türkçesi’nde buna “tongal” derler. Çarşambada her aile üyesinin adına bir mum yakılır ve “honça” yapılır.
Üçüncüsü “rüzgâr (yel) çarşambası”. Yanan toprağı, yeni bahar hasretinin çiçeklerini, tomurcuklanan ağaçları rüzgâr savurur.
Çarşambaların sonuncusuna “toprak çarşambası” veya “yıl ahır çarşambası” da denir. Nevruzdan önceki son çarşamba gününde nihayet toprak uyanır, nefes almaya başlar. İnanca göre toprak artık ekilmeye hazır olduğu için ona tohum serpilebilir.
Nevruz Kutlamaları, Bakü
ODLAR YURDUNDA NEVRUZ GELENEKLERİ
Torba (çanta) atmak, Nevruz’un önemli geleneklerinden biridir. Kapıya atılan torbanın içi doldurulmalı boş iade edilmemelidir. Eskiden çanta atılırken daha sonra çantanın yerini geleneksel şapka aldı. Ancak Azerbaycan'da namus ve şevk sembolü olan şapkanın pay için kapıya atılması kesinlikle hoş karşılanmamakta ve eleştirilmektedir.
Nevruzda şenlik ateşinden atlama bir diğer önemli gelenektir. Ateşten atlarken şu söz söylenir: “Ateşte (Odda) ağırlığım yansın.”
Çocuklar renklendirilmiş yumurtaları dövüştürür. Oyun sonucunda kaybeden kazanan tarafın şartlarını yerine getirir.
Fal bakmak Nevruz’da kızların uyguladığı geleneklerdendir biridir.
Bayram akşamı yabancı evler gizlice dinlenir ve dilek tutulur. Evde hoş bir sohbet duyulması dileğin gerçekleşeceğine işarettir.
Bayram akşamında aile sayısı kadar mum yakılması ve tüm küslerin barışması şarttır. Bu en önemli geleneklerdendir.
Azerbaycan’da nevruz bayramı için “Kılıç Çalma”, “Kemer Atma”, “Kenderbaz”, “Koç Dövüşü” gibi gösteriler hazırlanmaya devam ediyor.
“AY KOS-KOSA GELSENE”: AZERBAYCAN’DA NEVRUZ KARAKTERLERİ
Nevruz bayramında “Kosa” ve “Keçel” karakterleri seçilir. Komik oyunlar gösterirler, fıkralar anlatılır ve “Kosa-kosa” oynanır. Nevruz’un bir diğer önemli karakteri “Bahar kızı”dır. Bahar kızı sahneye hep Türk dünyasında ululuğu temsil eden Dede Korkut’la birlikte gelir.
Nevruz Honçası
ŞEKERBURA VE BAKLAVA: BAYRAM SOFRASININ AY YILDIZI
Nevruz’da sofraya tatlılardan şekerbura, baklava, goğal ve renklenmiş yumurtalar, çevizler, semeni ve “s” ile başlayan yedi gıda getirilir. Su, süt, semeni, sünbül (başak), sürme bayram sofralarının süsleridir. Bolluk, bereket ve saflığı simgeleyen semeni, Nevruz bayramından önce hazırlanan bazı yörelerde aynı zamanda bir çeşit helvadır. Helvası yapılmayan semenilerin bir kısmı suya bırakılır. Bunlar bereketi temsil eder.
AZERBAYCAN EDEBİYATINDA NEVRUZ
Nevruz'un gelişi için klasik Doğu'da olduğu kadar Azerbaycan edebiyatında da yaygın olarak şiirler yazılmıştır. Nevruz bayramına ithafen yazılan şiirler arasında Mehemmedhuseyn Şehriyar'ın “Novruz”u, Hüseyin Cavid'in “Novruz bayramı” ve Mikail Müşfik'in “Bayram akşamı” yer alıyor.
MİKAİL MÜŞFİK BAYRAM AKŞAMI
Sabah Nevruz bayramıdır
Deye-deye yatıyorduk,
Çekdiyimiz acıları
Sevinclere katıyorduk.
*
Bu akşamsa men yalnızam,
Etrafımda yok bir kimse.
Kapdırmıyor bu yalnızlık
Fakat meni gayri-hisse.
*
Azerbaycanlı yazar İsmayil Şıhlı, “Deli Kür” adlı romanında Nevruz bayramına yer vermiştir. Romandan esinlenerek 1969’da Hüseyn Seyidzade, Deli Kür filmini çekmiştir. Filmde Nevruz bayramını kutlamaya hazırlanan bir köyün tatlı telaşı ve heyecanı ustaca anlatılmıştır.
Azerbaycan'da Nevruz bayramı ile ilgili birçok şarkı bestelenmiştir. Bunlar arasında Üzeyir Hacıbeyov’un “Bahar şarkısı”, Memmed Guliyev’in “Aldatılmış Yıldızlar” operası, Ramiz Mirişli’nin “Bayram akşamları”, Afşar Cavanşirov’un “Hoş geldin bahar tatili”, Aygün Kazımova'nın “Nevruz geliyor”, Sevda Yahyayeva'nın “Nevruz bayramı”, Metanet İskenderli'nin “Nevruz bayramınız kutlu olsun”, Memmedbağırzade'nin “Semeni" şarkıları, Nizami Remzi'nin “Nevruz bayramı” yer alıyor.
En eski bayramlardan biri olan Nevruz, dünyanın birçok yerinde neşeyle kutlanır. Afganistan, Arnavutluk, Azerbaycan, Bosna-Hersek, Çin, Gürcistan, Hindistan, Irak, İran, Kazakistan, Kırgızistan, Kosova, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Kuzey Makedonya, Özbekistan, Pakistan, Rusya, Sırbistan, Suriye, Tacikistan, Türkiye, Türkmenistan ve Ukrayna’da yaşayan Türk halkları her bahar Nevruz’u kutlamaktadır.