Yazar: Marco Carnelos
Çeviri: M. Hulusi Cengiz
İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin 19 Mayıs'ta bir helikopter kazasında hayatını kaybetmesi, halefinin belirlenmesi için 28 Haziran'da, planlanandan bir yıl önce seçim yapılmasına neden oldu. Bu, İran siyasetinde önemli bir an. Bazı gözlemciler, Reisi'nin 85 yaşındaki Ayetullah Ali Hamaney'in ölümünden sonra “Dini Liderlik” görevini devralmak üzere hazırlandığına inanıyordu.
Kayıtlar 3 Haziran'da kapandığında, aralarında ilk kez az sayıda kadının da bulunduğu 80 aday ortaya çıktı. Bu uzun liste bize ne anlatıyor? Bu noktada, Dini Lider'in ofisi ve müttefikleri, seçimi nasıl yönetecekleri konusunda seçeneklerini açık tutuyorlar.
Rejim zor bir durumda. Reisi'de olduğu gibi, Ayetullah Hamaney'in talimatlarını titizlikle yerine getirecek bir "hizmetkâra" -Dini Lider'in merhum Cumhurbaşkanı için kullandığı etiket- sahip olduğundan emin olmak istiyor. Ancak rejimin bir meşruiyet örtüsüne ihtiyacı var.
İhtilaflı 2009 Cumhurbaşkanlığı seçimlerinden sonraki kitlesel protestolardan bu yana kamusal ifadeyi bastıran rejim, İslam Cumhuriyeti tarihindeki en düşük katılım oranını yaşıyor. Seçmenlerin sadece %48,5'i 2021 Cumhurbaşkanlığı seçimlerine katılırken, bu yılki Parlamento seçimlerinde bu oran %41'e düştü.
Adaylar arasında Meclis Başkanı ve eski Devrim Muhafızları Başkanı Mohammad Bagher Ghalibaf da bulunuyor. Daha önceki üç seçim kampanyasında başarısız olmasına ve rejimin sertlik yanlısı isimlerinin muhalefetine rağmen adaylığını koydu.
Öne çıkan diğer adaylar arasında, 2021 yılında Muhafız Konseyi tarafından nihai "kazanan" İbrahim Reisi'ye açık bir yol sağlamak için diskalifiye edilen eski meclis başkanı Ali Larijani de var.
Mevcut ve eski Meclis Başkanları Mohammad Baqer Ghalibaf ve Ali Larijani: Her ikisinin de Cumhurbaşkanlığı için aday olmasına izin verilecek mi?
Siyasi yelpazenin daha ılımlı kanadından, 2013-2021 yılları arasında reformcu Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani hükümetinde 1. Başkan Yardımcısı olarak görev yapan İshak Cihangiri ve Ruhani hükümetinde bakan olarak görev yapan merkezci Abbas Akhoundi de adaylık başvurusunda bulundu.
"Sertlik Yanlısı" Bir Cumhurbaşkanı mı?
Yelpazenin sert muhafazakâr ucundan, 2005-2013 yılları arasında Cumhurbaşkanı olan Mahmud Ahmedinejad da kayıt yaptırdı. Ancak ikinci dört yıllık döneminde Hamaney ile Ahmedinejad arasında yaşanan gerilim göz önüne alındığında, 2017 ve 2021'de Ahmedinejad'ı diskalifiye eden rejimin bunu tekrar yapması muhtemel.
Said Celili, pek çok sertlik yanlısının favorisi olabilir. İran'ın eski nükleer başmüzakerecisi olan Celili, şu anda ABD ile herhangi bir etkileşime şiddetle karşı çıkıyor. İran'ın uluslararası konumu, kadın hakları üzerindeki baskılar ve evde zorunlu başörtüsü uygulaması hakkında sert konuşuyor.
Ancak başvuruları kabul edilen 80 adayın çoğu "sert çizginin" ötesinde bir yelpazede yer alıyor. Eski bir Tahran belediye başkanı olan Ghalibaf daha çok geleneksel muhafazakâr ya da "ilkeci". Yine sertlik yanlısı olmaktan ziyade ilkeli bir isim olan Laricani merkezci bir destek bulabilir. Cihangiri ise reformistlerin temsilcisi olarak orada bulunuyor.
Önemli olan, Koruyucular Konseyi'nin kimin "uygun" bir aday olduğuna karar vereceğidir. Dini lider tarafından atanan altı din adamı ve parlamento tarafından atanan altı hukukçudan oluşan 12 üye tam bir veto yetkisine sahip. Diskalifiye kararlarına itiraz edilemiyor.
2013 yılında Dini Liderin ofisi- ve dolayısıyla Koruyucular Konseyi- yanlış hesap yaptı. Konsey, iki dönem cumhurbaşkanlığı yapmış olan Haşimi Rafsancani'yi rejimin muhalefete yönelik baskılarına karşı bir tehdit olarak görerek diskalifiye etti. Teselli olarak da Rafsancani'nin çırağı Ruhani'nin hiç umudu olmadığını düşünerek aday olmasına izin verdi. Ancak konsey tarafından onaylanan üç muhafazakâr aday bloğun oylarını bölüşünce Ruhani ilk turda çoğunluğu kazandı.
Konsey 2021'de sadece önde gelen merkezcileri ve reformistleri diskalifiye etmekle kalmadı, aynı zamanda Reisi'den oy alabilecek Laricani ve Ahmedinejad gibi muhafazakarları da saf dışı bırakarak bu hatadan kaçındı.
Bu kez de aynı taktiği izleyebilirler. Ancak seçmenlere görünürde bir seçenek sunmayarak katılım oranını düşürme riski var.
Kadın Cumhurbaşkanı Seçilebilir mi?
Başta sertlik yanlısı eski Milletvekili Zohreh Elahian olmak üzere dört kadının başvuruda bulunması, Muhafız Konseyi için tarihi bir soru teşkil ediyor. Konsey şimdiye kadar tüm kadın adayları, adayların siyasi ya da dini rijallerden olması gerektiği gerekçesiyle diskalifiye ediyordu- ki bu geleneksel olarak "siyasetteki erkekler" anlamına gelecek şekilde dar yorumlanıyordu.
Ancak bazı anayasa uzmanları ve politikacılar rijali cinsiyetten bağımsız olarak "figürler" veya "kişiler" anlamına gelecek şekilde yorumlamışlardır. Ve Elahian zorunlu başörtüsünün ateşli bir destekçisi- o kadar ateşli ki Eylül 2022'den bu yana "Kadın, Yaşam, Özgürlük" protestolarına katılanlar için ölüm cezasını onayladığı için Kanada tarafından yaptırıma tabi tutuldu.
"Uygunsuz kıyafet" nedeniyle gözaltına alınan ve dövülen Mahsa Amini'nin gözaltında ölümüyle tetiklenen protestoların baskısı altında rejim, "doğru" kadın tipinin aday olmasına izin vermeye karar verebilir.
Erken seçimin İran'daki siyasi dinamiği nasıl etkileyeceği, iç gerilim ve yaşlı Dini Lider'in halefiyet çizgisi konusundaki belirsizlik nedeniyle belirsizliğini koruyor.
Celili, şüphesiz ki aday olacak ve muhtemelen tercih edilen bir sertlik yanlısı olacak. Ancak hem Galibaf hem de Laricani engellenecek mi, yoksa bir yarışma görüntüsü sağlamak için birinin- hatta her ikisinin de- aday olmasına izin verilecek mi? Bu görüntü, Cihangiri gibi önde gelen bir reformisti de içerecek mi?
Ve daha da büyük bir soru, rejimin seçtiği taktiğin, çoğu 15 yıllık siyasi çalkantı ve baskıyla ezilmiş olan İran halkı üzerinde işe yarayıp yaramayacağıdır. Rejim, seçimi kontrol etmek ile çok az insanın katılmaya zahmet ettiği bir oylamada meşruiyetini riske atmak arasında dikkatli bir çizgi izlemelidir.
Kaynak: middleeasteye.net
Marco Carnelos: Eski bir İtalyan diplomattır. Somali, Avustralya ve Birleşmiş Milletler'de görevlendirildi. 1995-2011 yılları arasında üç İtalyan başbakanının dış politika kadrosunda görev yaptı. Son zamanlarda İtalyan hükümetinin Orta Doğu barış süreci koordinatörü Suriye özel elçisi ve Kasım 2017'ye kadar İtalya'nın Irak büyükelçisi olarak görev yaptı.
*İçerik orijinal haline bağlı kalınarak çevrilmiştir. Makalede temsil edilen görüşlerin sorumluluğu yazara aittir, söz konusu yazı ve görüşler Hamaset'in editoryal politikasını yansıtmayabilir