Yazar: Mariel Ferragamo

Çeviri: M. Hulusi Cengiz

Yıkım manzarasının ortasında, yerinden edilmiş Sudanlılar Port Sudan'da okula dönüştürülmüş bir barınağa sığınıyor. Abrahim Mohammed Ishac/Reuters

Sudan ordusu ile paramiliter Hızlı Destek Güçleri (RSF) arasında iki yıldır süren savaş insani bir felaket yarattı. Ülke kitlesel yerinden edilme, kıtlık ve sivillere karşı işlenen savaş suçlarıyla baş etmeye çalışırken, en önemli yardım kaynağı olan Amerika Birleşik Devletleri de yardımlarını hızla geri çekiyor. Sudan'ın üçüncü savaş yılı, en acımasız yıllarından biri olarak şekilleniyor olabilir.

Sudan'da durum nedir?

Mart 2025'te Sudan ordusu Hartum'daki başkanlık sarayının ve merkez bankasının kontrolünü yeniden ele geçirdiğini duyurdu ki bu, RSF'nin savaşın başlarında ülkenin büyük bir bölümünü ele geçirmesinin ardından yaşanan önemli bir gelişmeydi. Al Jazeera'nin haberine göre, RSF hala Sudan'ın batısının büyük bir bölümünde hakimiyetini sürdürüyor ve ülkeyi fiilen “ikiye bölünmüş” halde bırakıyor. Çatışmaların çoğu Darfur ve Gezira'da yoğunlaşmakla birlikte, çatışmalar her eyalete yayıldı.

Her iki taraf da kendi savaş suçlarını ve cinsiyete dayalı şiddet de dahil olmak üzere zulümlerini körükleyerek ve kitlesel göç ve kıtlığı teşvik ederek acımasızca savaştı. Savaşın başladığı 15 Nisan 2023 tarihinden bu yana, yaklaşık dokuz milyonu ülke içinde olmak üzere on iki milyondan fazla kişi yerinden edilmiş, yüz binlerce kişi de komşu ülkelerdeki kamplara kaçmıştır. Muhafazakâr tahminlere göre en az 150.000 kişi öldürüldü.

Bu Hafta Dünya

CFR Başkanı Mike Froman haftanın en önemli dış politika olayını analiz ediyor. Ayrıca, Konsey'in uzmanlarından en son haberleri ve görüşleri alın. Her Cuma

Ülkede yüz binlerce insanın yaşadığı en az on bölgede kıtlık yaşandığı teyit edildi. Yetersiz beslenme oranları dünya çapında en yüksek oranlar arasında yer alıyor. Kolera, dang humması, sıtma, kızamık, çocuk felci ve kızamıkçık gibi hastalık salgınları yaygınlaştı; birçok sağlık kuruluşu feshedildi ve tıbbi yardım neredeyse yok denecek kadar az.

"İnsanlar kurşunlardan çok açlık ve hastalıktan ölüyor. Hastaneler yıkıldı, sağlık çalışanları kaçtı ya da öldürüldü ve tüm sağlık sistemi çöküyor. Durum vahim, ancak dünya sessizliğini koruyor," diyor Sudan Amerikan Hekimler Birliği Başkanı Yasir Elamin CFR'ye.

Nüfusun yarısından fazlası -30,4 milyon kişi- insani yardıma muhtaç durumda.

Rakamlarla Sudan Krizi

Nisan 2024 itibariyle Sudan'ın çatışmalardan etkilenen bölgelerinde şiddet nedeniyle kapalı olan hastanelerin yüzdesi

Nisan 2023'ten Haziran 2024'e kadar Hartum eyaletindeki ölümler (tüm ülke için ölü sayısının 150.000'e kadar olduğu tahmin edilmektedir)

6,9 milyon

12,7 milyon

Kasım 2024 itibariyle Sudan'da toplumsal cinsiyete dayalı şiddete maruz kalan kadın sayısı

Nisan 2025 itibariyle zorla yerinden edilen insan sayısı

24,6 milyon

638.000

2025 başı itibariyle Sudan'da şu anda akut açlıkla karşı karşıya olan insan sayısı

2025 başı itibariyle kıtlıkla karşı karşıya olan nüfus

USAID'in dondurulması krizde nasıl bir iz bıraktı?

Amerika Birleşik Devletleri Sudan'ın en büyük yardım donörü olmuştur. Washington, 2024 yılında ABD Uluslararası Kalkınma Ajansı (USAID) aracılığıyla ülkenin 1,8 milyar dolarlık insani yardım ihtiyacının yüzde 44'ünü karşıladı.

İsviçre merkezli kar amacı gütmeyen kuruluş ACAPS'a göre Washington aynı zamanda “en esnek” insani yardım fon sağlayıcılarından biriydi. USAID ister yerel ister uluslararası olsun (BM Dünya Gıda Programı gibi) diğer yardım kuruluşlarının sahada çalışma yürütebilmelerini sağlamak için temel idari ve destek maliyetlerini ve koordinasyon kapasitesini kolaylaştırdı.

Ardından Şubat 2025'te ABD Başkanı Donald Trump USAID programlarının yüzde 83'ünde kesintiye gidileceğini açıkladı. Bundan önce USAID, bu yıl için Sudan'a yaklaşık 126 milyon dolar taahhüt etmişti ve bu fonun herhangi birinin teslim edilip edilmeyeceği belli değildi. Trump'ın Afrika ekibi -ki aralarında Sudan elçisi de var- hala tam olarak görevlendirilmiş değil.

Şimdiden acil durum mutfaklarının yüzde 80'i kapandı

Dışişleri Bakanlığı acil durum gıdası için bir muafiyet yayınlasa da bunun pratikte ne anlama geldiği konusundaki kafa karışıklığı operasyonları durdurdu. Paris merkezli Sudanlı kar amacı gütmeyen kuruluş Mashad'ın başkanı Ahmed Abdullah İsmail, HIV, sıtma ve tüberküloz gibi hastalıklarla mücadele eden sağlık programlarının “milyonlarca kişi tarafından kapatılması” nedeniyle enfeksiyon oranlarının artacağını söylüyor. Temel tıbbi malzemeler için finansman ortadan kalktı.

Yerel çalışanlar fon kesintisinin şimdiye kadarki en büyük engel olduğunu söyledi. Otuz yılı aşkın deneyime sahip Sudanlı bir insani yardım çalışanı olan Muna Eltahir, “Sudan'da insani yardım sektörünün çalışmalarını etkileyen birçok kriz yaşandı, ancak USAID kesintileri şimdiye kadar gördüklerimin en kötüsü oldu” diyor.

Savaşın üçüncü yılına girerken Sudan'ın görünümü nedir?

Birleşmiş Milletler'in bu yıl Sudan'da yaklaşık 21 milyon insana ulaşabilmek için yaptığı yardım çağrısı 4,16 milyar dolar. Uzmanlar, beklenen yardım eksikliğinin halihazırda etkilenenlerden milyonlarca kişi tarafından daha hissedileceğini söylüyor.

CFR Afrika Politika Çalışmaları Kıdemli Uzmanı Michelle Gavin, “Sudan'daki kıtlık son on yılların en ölümcül kıtlığı olma tehdidini taşırken, Amerika Birleşik Devletleri insani krizlere müdahale etme kapasitesini ortadan kaldırdı” diyor. “Sudan fiili bölünmeye doğru ilerledikçe ve ana düşmanların uyumu zayıfladıkça, Sudanlı sivillerin durumu daha da kötüye gidiyor.”

Ayrıca bir tür yardım bulaşma etkisi de endişe uyandırıyor: USAID'in ardından Birleşik Krallık da aynı şeyi yaptı ve Sudan'a yaptığı yardımda yüzde 40'lık bir düşüş olduğunu duyurdu. Aralarında Fransa ve Almanya'nın da bulunduğu diğer ülkeler de kısa süre önce aynı kararı aldı. Bu arada komşu Güney Sudan'da çatışmaların alevlenmesiyle birlikte, iki ülke arasındaki savaşın bölgesel bir savaşa dönüşme ihtimali belirdi.

Yerli ve yabancı yardım görevlileri, Sudan'daki iç savaşın her iki tarafının da açlık krizinin ve suiistimallerin ortaya çıkmasından sorumlu olduğunu ve barış ihtimalinin hala çok zayıf olduğunu söylüyor. Çatışma çözülmeden ve dış tarafların çabaları devam etmeden acıların devam edeceği ve yardım olmadan acıların katlanarak daha da kötüleşeceği uyarısında bulunuyorlar.

Kaynak: Dış İlişkiler Konseyi (CFR)

*İçerik orijinal haline bağlı kalınarak çevrilmiştir. Makalede temsil edilen görüşlerin sorumluluğu yazara aittir, söz konusu yazı ve görüşler Hamaset'in editoryal politikasını yansıtmayabilir.