İnsan nisyan ile malüldür, diye bir söz vardır. İnsan unutmaya meyilli bir varlıktır. 15 Temmuz hain darbe girişiminin üzerinden 5 yıl geçti. 5 yıl önce bu olay, bölge ülkeleri tarafından da yakından takip edilmişti. Bu ülkelerin başında gelen isim ise İran’dı. Özellikle ülkede yüksek oranda bulunan Türk ve Türkçe bilen insan sayısının fazla olması ve yaşanan olayın tatil gününe denk gelmesi sebebiyle halk sosyal medya mecralarından olayları yakından takip etmiştir.
Söz konusu olay meydana gelir gelmez İran Yüksek Güvenlik Konsey’i derhal olağanüstü toplantı yapmış, toplantı da İran Hükümeti darbe kalkışmasını kınamış, halkın oyuyla seçilen iktidarı desteklediklerini ifade etmiştir.
AÇIKLAMALAR PEŞ PEŞE GELDİ
Milli Güvenlik Kurulu başkanı Ali Şemhani’de bu konuya dair bir açıklama yapmıştır. Bu açıklamada, İran ister içeriden, ister dışarıdan her türlü darbeye karşı olduğunu ifade etmiştir. İran dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif ise olaya dair açıklamasını resmi Twitter hesabı üzerinden yapmıştır. Türkiye’deki duruma dair kaygılı olduğunu, yaşanan krizin bir an önce aşılıp demokrasi ve istikrarın bir an önce sağlanmasının zaruri olduğunu ve halkın birlik ve sağduyuya dayanarak hareket etmesi gerektiğini vurgulamıştır. Zarif birkaç saat sonra darbeyi püskürten Türk halkının liderini cesurca savunduğunu ve artık bölgede darbeye yer olmadığını ifade eden bir paylaşım daha yapmıştır.[1]İran Devrim Rehberi Ali Hamaney de bu darbe girişimini kınayarak ABD vurgusu yapmıştır. Hamaney eğer bu darbe tasarısının desteğinin ABD tarafından gerçekleştiği kanıtlanırsa büyük bir skandal olacaktır, ifadesini kullandı. İran haber ajanslarından alınan bilgiye göre İran devleti, olay esnasında Türkiye ile sınırını kapatmış ve sınır hattında savaş uçakları uçurmuştur.
FARKLI GÖRÜŞLER MEVCUT
İran basını Türkiye’de yaşanan gelişmeleri yakından takip etmiştir. Ancak İran’da mevcut bulunan muhafazakâr ve reformist basın olaya dair aynı tepkiyi vermemiştir. İran’ın resmi haber ajansı olan İran Radyo Televizyon Kurumu (IRIB) devletin resmi görüşlerinin yanı sıra muhafazakâr kesimin de görüşlerini yansıtmaktadır. Bu bağlamda IRIB sürekli Ankara muhabirlerine bağlanarak olayları anbean takip etmiştir. Saat 21:00 sıralarında ise “Türkiye’de Başarısız Darbe” başlığıyla olayları duyurmuştur[2]. IRIB olayları değerlendirirken Türkiye uzmanlarını canlı yayına bağlayarak güncel gelişmeleri yorumlatmıştır. Gerek IRIB olsun gerek muhafazakâr kesim olsun Türkiye’deki yaşanan olayları kimin yaptığını sorgulamış ve Türkiye’nin Suriye politikasını eleştirmiştir. Hatta, Türkiye’nin DAEŞ’i desteklediğini dahi iddia etmiştir.
İran Devrim Muhafızlarına (DMO) yakınlığı ile bilinen Cevan gazetesi halkın askeri kemerle dövdüğü fotoğrafı yayımlayarak “Türkiye’nin Dönüşümüne Başarısız Darbe” şeklinde manşet attı. DMO’ya yakınlığı ile bilinen diğer bir gazete Vatan İmruz ise olayı kısa bir şekilde geçmiştir. Haberde içerik olarak; Esed taraftarı Suriyelilerin darbe girişiminden mutluluk duyduklarına ve darbe gecesi sokaklarda şenlik yaptıklarına yer vermiştir.
Devrim Rehberi Ali Hamaney’in doğrudan etkili olduğu Keyhan Gazetesi ise 17 Temmuz tarihli sayısında olayları “Bir Darbe ve Kaç İhtimal, Türkiye Nasıl Girdap’a Battı” başlığıyla ele aldı. Keyhan olayların Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın bir oyunu olduğu üzerinde durdu ve bu darbe girişimini Suriye politikasına bağladı.
Reformistler ise Ruhaniye’ye daha yakın olan medya kuruluşlarıdır. Onların olaylara yaklaşımı muhafazakârlara nazaran daha farklıdır. Reformist gazeteler Türk halkının tanklara galip geldiğini, halkın kendi seçmiş olduğu lidere sahip çıktığını ifade etti. İran hükümetinin resmi yayın organı olan İran gazetesi 17 Temmuz 2016 tarihli sayısında, “Darbe halkın ayağı altında” manşeti attı. Ayrıca gazete darbe girişimiyle ilgili ek sayı verdi. Ek sayıda halkın darbeyi önlediğinden, sosyal medyanın rolünden bahsedilerek darbenin kötülüğü halka anlatılmaya çalışıldı.
SURİYE VE IRAK MESELESİ İRAN’IN 15 TEMMUZ TEPKİLERİNİ ETKİLEDİ
Sonuç olarak, 2014’ten beri Türkiye ve İran arasında Suriye ve Irak meselesinden dolayı esen soğuk rüzgârlar, 15 Temmuz darbe girişimi sonrası İran yetkilileri ve basınına yansımıştır. İranlı yetkililer darbeyi kınarken "bu darbeyi kim yaptı" sorusu üzerinde yoğunlaşmışlardır. Hatta o kadar ileri gitmişlerdir ki bu girişimin Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın oyunu olduğunu iddia etmişlerdir. Bunun yanı sıra darbenin sebebinin Türkiye’nin Irak ve Suriye politikası ve DAEŞ’e olan desteği olduğu yönünde asılsız iddialarda dahi bulunmuşlardır. Reformistler ise olayları daha derinlemesine ele alırken, Türkiye’de demokrasinin silah gücüne galip geldiğini ifade etmişlerdir.
[1] Raheb Mohammadi Ghanbarlou,” 15 Temmuz Darbe Girişiminin İran Yorumu”, İctimaiyat Sosyal Bilimler Dergisi, S.4,15 Temmuz Özel Sayısı, s.48
Babek Shahed, “15 Temmuz Darbe Girişiminin İran’da Yansımaları”, 15 Temmuz Darbe Girişiminin İslam Coğrafyasında Yansımaları Konferansı, 24-26 Ağustos 2016, Kütahya, s3