Yazar: Dr. Mohamed ELDoh
Çeviri: M. Hulusi Cengiz
Üçlü zirve, özellikle Etiyopya'nın Ocak 2024'te Somaliland ile yaptığı son deniz limanı anlaşması gibi bölgede giderek daha iddialı hale gelen eylemleri ışığında, Doğu Afrika jeopolitiğinde önemli bir gelişmeye işaret etti. Etiyopya karşıtı gibi görünen bir ittifakın kurulmasının, üç ülkenin Etiyopya'nın hırslarını engellemek için birleşik diplomatik ve askeri çabalarından yararlanmaya çalıştığı bölgenin güvenlik ortamı üzerinde kritik etkileri olacaktır.
Bu hırslar, denizcilik yeteneklerini artırma ve kritik bir şekilde Etiyopya'nın Kızıldeniz'e doğrudan erişim kazanma arzusu etrafında toplanıyor. Etiyopya'nın ekonomik ve askeri gelişmelerini kendi durumlarından etkilenen bir ulusal güvenlik merceğinden görme eğiliminde olan Mısır, Somali ve Eritre için uzun zamandır endişe kaynağı olan bir olasılık.
Mısır için en önemli ikili endişe, Nil Nehri'nin akışını bozma ve Mısır tarımını ve tatlı su kaynaklarını olumsuz etkileme riski nedeniyle Kahire için neredeyse varoluşsal bir öneme sahip bir mega proje olan Büyük Etiyopya Rönesans Barajı'na (GERD) odaklanan bir su çatışmasıdır.
Eritre'nin şikayetleri, Etiyopya'dan bağımsızlık kazanmak için ilk kez bir mücadele başlattığı 1950'lere kadar uzanan tarihsel olarak gergin ilişkilerden kaynaklanıyor (bu arada, Mısır'ın erken desteğiyle). Ve nihayet 1993'te bağımsızlığa kavuştuktan sonra bile, 1998-2000 yılları arasında başka bir çatışma turu patlak verdi. Etiyopya'nın bölgedeki siyasi ve askeri etkisi son birkaç yılda artmaya devam ederken Eritre o zamandan beri ihtiyatlı bir duruş sergiledi. Eritre'nin Kızıldeniz'e yakınlığı ve Etiyopya'nın deniz yeteneklerini geliştirme ve özellikle Somaliland anlaşması yoluyla deniz erişimini genişletme konusundaki ilgisi göz önüne alındığında, bu endişeler yalnızca son zamanlarda arttı ve gerginliğin bir tezahürü, Etiyopya havayollarının Eritre'ye uçuşlarının yakın zamanda askıya alınması oldu.
Somali'nin yeni resmileşen ittifaka katılımı, başka bir jeopolitik karmaşıklık katmanı ekliyor.
Tarihsel olarak Somali'nin Etiyopya ile bölgesel anlaşmazlıklar ve vekalet savaşlarının damgasını vurduğu çalkantılı bir ilişkisi olmuştur. Yine de son yıllarda Somali tüm komşularıyla ilişkilerini geliştirmeye çalışıyor ve Etiyopya da bir istisna değil. Ancak bu çabalar, Etiyopya'nın Mogadişu'nun hala kendi topraklarının bir parçası olduğunu iddia ettiği bir bölge olan Somaliland ile artan ilişkisi nedeniyle açıkça raydan çıktı. Dönüm noktası, Ocak 2024'te Etiyopya-Somaliland liman anlaşmasının imzalanmasının Somali'nin egemenlik iddialarını sorgulamasıyla geldi.
Anlaşma, Mogadişu'yu Etiyopya'ya karşı bir denge unsuru olarak Mısır ve Eritre'ye yakınlaştırma etkisine sahipti. Bu yenilenen iş birliğinin özellikle Kahire açısından açık bir askeri boyutu da var. Mısır ve Somali, Somali Cumhurbaşkanı Hasan Şeyh Mohamud'un ağustos ayında mevkidaşı Cumhurbaşkanı Abdel-Fatah el-Sissi ile resmi görüşmelerde bulunmak üzere Kahire'yi ziyaret etmesinin ardından bir güvenlik anlaşması ve askeri bir protokol imzalamıştı. Yeni anlaşmanın imza töreninin ardından Cumhurbaşkanı el-Sissi, Mısır'ın Somali'nin toprak bütünlüğünü koruma taahhüdünü teyit etti ve içişlerine herhangi bir müdahaleyi reddetti.
Bir İttifakın Resmileştirilmesi: Mısır, Eritre ve Somali
Mısır, Eritre ve Somali'yi kapsayan üçlü zirve, kolektif stratejilerinin resmileştirilmesinde önemli bir adım oldu ve Etiyopya'nın çıkarlarına karşı ortak bir yaklaşımı sağlamlaştırdı. Mısır, Eritre ve Somali dışişleri bakanlarından oluşan üçlü bir ortak komitenin kurulması zirvenin ana sonuçlarından biriydi. Askeri, diplomatik ve ekonomik alanlarda stratejik iş birliğini denetleyecek ve teşvik edecek olan bu komitenin kurulması, üç devletin kolektif eylem için daha yapılandırılmış bir kapasiteyi resmileştirme arayışında olduğunun açık bir göstergesidir. Daha spesifik olarak, bu, Etiyopya-Somaliland liman anlaşmasına karşı geri adım atmak ve Kahire'nin GERD konusundaki tutumuna destek sağlamak için diplomatik çabaları içerecektir. İttifak daha uzun vadede Somali'nin yıllardır süren iç çatışma ve istikrarsızlık nedeniyle ciddi şekilde aşınmış olan askeri yeteneklerini güçlendirmeye çalışacaktır.
Mısır'ın Güdüleri ve Çıkarları
Mısır için ittifakın arkasındaki temel motivasyon açık: Kahire'nin Addis Ababa ile olan su anlaşmazlığında diplomatik ve askeri desteğini güçlendirmek. Bu, her iki devletin de diplomatik bir çözüme ulaşamadığı on yılı aşkın bir süredir devam eden diplomatik müzakerelerin ardından geldi. Kahire, GERD'nin Mısır'ın Nil sularındaki payını önemli ölçüde azaltma potansiyeline ilişkin endişelerini sürekli olarak dile getirdi ve bu da ülkenin tarım endüstrisini olumsuz etkileme ve içme suyuna erişimi kısıtlama riski taşıyor. Bu diplomatik çabaların arka planında, gerilimler artmaya devam ediyor ve Mısır şimdi Etiyopya'yı bölgesel su paylaşım anlaşmaları konusunda daha olumlu bir tutum benimsemeye zorlamak için aktif olarak bölgesel ittifaklar kuruyor.
Etiyopya'nın Kızıldeniz'e erişimi Mısır'ın bölgedeki çıkarlarına meydan okuyacağından, Etiyopya ile Somaliland arasındaki deniz limanı anlaşması bir başka önemli endişe kaynağıdır. Ekonomik kaldıraç olarak büyük ölçüde Süveyş Kanalı'na dayanan bir ülke olarak (kanal 2022-23 yılları arasında yaklaşık 9,4 milyar dolar gelir elde etti) Mısır, herhangi bir rakip gücün Kızıldeniz'den geçen kilit deniz yolları üzerinde kontrol sahibi olmasını engellemeye hevesli. Ayrıca, Süveyş Kanalı'nın Yemen'deki İran destekli Husilerin Bab El Mandab'dan geçen ticari gemilere yönelik devam eden saldırılarından halihazırda olumsuz etkilendiğini ve Süveyş Kanalı trafiğinde %66'ya varan bir azalmaya yol açtığını belirtmek gerekir.
Eritre'nin Güdüleri ve Çıkarları
Eritre'nin ittifaka katılımı, geçmişteki şikayetler ve stratejik çıkarların bir kombinasyonundan kaynaklanıyor. 2018'de resmi bir barış anlaşmasına rağmen, Eritre ile Etiyopya arasındaki ilişki istikrarsız olmaya devam ediyor. Özellikle, Somaliland'da bir Etiyopya limanı olasılığı endişeleri daha da artırdı. Kızıldeniz'in batı kıyısında yer alan Eritre, Kızıldeniz'i ulusal güvenliği için gerekli görmektedir. Bölgedeki Etiyopya etkisinin herhangi bir şekilde genişlemesi, Eritre'nin kilit deniz yolları üzerindeki kontrolüne doğrudan bir tehdit oluşturmakta ve stratejik kaldıracını azaltmaktadır.
Dahası Eritre, Mısır ve Somali ile ittifakını bölgedeki kendi askeri ve diplomatik konumunu güçlendirmek için stratejik bir fırsat olarak görüyor. Önemli diplomatik, istihbarat ve askeri kaynaklara sahip büyük bir bölgesel güç olan Mısır ile ittifak kurarak Eritre, Etiyopya ve diğer bölgesel aktörler karşısındaki konumunu güçlendirebilir. İttifak, Eritre'ye bölgesel güvenlik konularında, özellikle de Kızıldeniz ve Afrika Boynuzu ile ilgili olanlarda daha aktif bir rol alma şansı sunuyor.
Somali'nin Güdüleri ve Çıkarları
Somali'nin Mısır-Eritre ittifakına katılma kararı, Etiyopya'nın Somaliland'daki rolü konusunda artan bir endişeyi yansıtıyor. Somali, 1991'de bağımsızlığını ilan ettikten sonra bile uzun süredir Somaliland'ı kendi topraklarının bir parçası olarak iddia ediyor. Özellikle Etiyopya-Somaliland liman anlaşması Somali'nin egemenlik iddialarını ciddi şekilde zayıflatıyor. Dahası, Somali için Mısır ve Eritre ile ittifak, askeri yeteneklerini güçlendirmek ve bölgesel diplomasideki konumunu güçlendirmek için açık bir fırsat sunuyor.
Uzun süren çatışmalar Somali ordusunu ciddi şekilde zayıflattı ve ülke, özellikle aşırılık yanlısı grupların dahil olduğu önemli iç güvenlik sorunlarıyla karşı karşıya kalmaya devam ediyor. Somali, güçlü bir askeri altyapıya sahip olan Mısır ile ittifak yaparak çok ihtiyaç duyduğu askeri destek ve eğitime erişebilir. Ayrıca bu ittifak Somali'ye Somaliland ile ilgili sorunlarını uluslararası alanda gündeme getirme ve Mısır ile Eritre'nin diplomatik etkisini kullanarak duruşunu güçlendirme imkânı da sunuyor.
Afrika Boynuzu'nda Değişen Jeopolitik
Mısır-Eritre-Somali ittifakının kurulması Afrika Boynuzu'nun jeopolitiğinde önemli bir değişikliğe işaret ediyor. Etiyopya bölgesel bir güç olarak kendini göstermeye devam ederken, komşuları diplomatik ve askeri yollarla Addis Ababa'yı dengelemeye çalışıyor. Mısır, Eritre ve Somali arasındaki ittifakın, özellikle üç devlet yeni kurulan üçlü ortak komite aracılığıyla iş birliklerini kurumsallaştırmaya devam ettikçe, bölgenin siyasi ve güvenlik ortamı üzerinde geniş kapsamlı etkileri olacaktır.
Kaynak:
*İçerik orijinal haline bağlı kalınarak çevrilmiştir. Makalede temsil edilen görüşlerin sorumluluğu yazara aittir, söz konusu yazı ve görüşler Hamaset'in editoryal politikasını yansıtmayabilir.