Yazar: Luız Cesar Pımentel

Çeviri: M. Hulusi Cengiz

Bolivya Devlet Başkanı Luis Arce, siyasetçilerin ve toplumun desteğiyle General Zuniga'nın iktidarı ele geçirme çabasını başarıyla engelledi. Ancak darbenin başarısızlığı, Bolivya'daki toplumsal ve siyasal zayıflıkları ortaya çıkardı. Şimdi Arce, sadece siyasi rakibi eski başkan Evo Morales ile değil, aynı zamanda beceriksiz bir orduyla da mücadele etmek zorunda.

Amerikalı yazar ve uluslararası muhabir John Gunther, 1944 yılında ilham verici bir anında şöyle demişti: "Bolivya bir ülke değil, bir sorundur." Bolivya'nın siyasi istikrarsızlığına atıfta bulunuyordu ve bu istikrarsızlık ironik bir şekilde ülkenin nadir istikrarlı unsurlarından biri olmuştur. Bağımsızlıktan bu yana Bolivyalılar en az 194 kez darbelerle karşılaştı. Son olarak, 26 Haziran'da General Juan José Zuniga'nın liderliğinde yapılan darbe girişimi, büyük bir başarısızlık ve trajikomik sahnelerle sonuçlandı.

Başarısız Darbe, Siyasi ve Sosyal İstikrarsızlığı Ortaya Koydu

Zuniga ve adamları, Bolivya Devlet Başkanı Luis Arce'yi devirmek amacıyla başkent La Paz'daki geleneksel Palacio Quemado'ya yürüdüler. Adamları zırhlı bir araçla kapılardan birini kırmayı başardı, ancak Gunther'e göre sorun, Arce'nin aslında Palacio Quemado'da çalışmıyor olmasıydı. Arce, aynı blokta bulunan modern bir bina olan Büyük Halk Sarayı'nda çalışıyor.

Tüm dünyanın dikkatini çeken bir sahnede, Arce Palacio Quemado'ya yürüdü ve Zuniga ile yüz yüze geldi. Siyasetçilerin, Silahlı Kuvvetlerin bir kısmının ve toplumun desteğiyle Arce, bu düzensiz girişimi boşa çıkardı ve ardından Büyük Halk Sarayı'na dönerek yeni bir askeri liderin yeminini aldı. "Kazandığımız demokrasiyi kimse elimizden alamaz. Çalışmaya devam edeceğiz," dedi, Zuniga'nın birlikleri meydandan çekilirken.

Beceriksizliğin ötesinde, Bolivya'daki bu eylem Güney Amerika'yı sarsan diğer krizlerle birlikte değerlendirildiğinde ciddi bir durumu gözler önüne seriyor. Bolsonaro destekçilerinin 8 Ocak'ta Brezilya'da gerçekleştirdiği suç eylemi de dahil olmak üzere, Peru, Şili, Venezüella, Kolombiya, Arjantin, Ekvator ve Bolivya'da demokrasiye yönelik son saldırılar hatırlatılmalı.

Gelişmekte olan Latin Amerika ülkeleri ister sol ister sağ tarafından yönetilsin, rakiplerine ayak uyduramıyor. Teknolojik geri kalmışlık, yoksulluk, eşitsizlik ve ihracat için katma değerli ürün eksikliği gibi eski yaralar hâlâ açık.

Toplumsal Zayıflıklar Gün Yüzüne Çıktı

Bolivya'daki darbe planının ve siyasi kargaşanın kökeni, lityuma dayanıyor. Ülke, bu mineralin dünyanın en büyük rezervlerine sahip. Bolivya'nın güneyindeki özellikle Salar de Uyuni'de 21 milyon ton lityum bulunduğu tahmin ediliyor. Lityum, özellikle elektrikli otomobillerde kullanılan bataryaların hammaddesidir. Bu sektör son yıllarda olağanüstü bir şekilde büyüdü ve ürünün ton başına fiyatı 2010'da 5.000 USD iken, 2022'de 80.000 USD'ye yükseldi.

Yüksek performanslı bataryalara sahip araçların ana üreticileri olan Amerika Birleşik Devletleri ve Çin, bu üretimin kontrolü için sessiz bir savaş veriyor. Şu anda lityum üretimi ve ihracatı Çinliler tarafından kontrol ediliyor. ABD hükümeti de bu üretimi kontrol etmek için mücadele ederken, Bolivya'da ve Güney Amerika'da daha fazla sarsıntı beklenebilir.

Palacio Quemado'nun başarısız işgali, Bolivya'nın ve Güney Amerika'nın geri kalanının hâlâ sömürgeci lider figüründen kurtulamadığını gösteriyor. Sosyal Bilimler alanında doktora sahibi ve Casa do Saber'de profesör olan Paulo Niccoli, "Bu, sömürgeleştirilmiş ülkelerdeki muz cumhuriyetlerinin tipik bir örneğidir" diyor. Niccoli, 2022 yılında eski başkan Evo Morales ile röportaj yapmış ve üç yıl önce onu iktidardan uzaklaştıran hareket hakkında bir kitap yayınlamıştı: "Bolivya'da 2019 Darbesi: Evo Morales'e Karşı Emperyalizm."

Arce'nin Elinde İki Sorun Var

Şimdi Arce, hem Evo Morales'in bitmek bilmeyen hırsıyla hem de beceriksiz orduyla mücadele etmek zorunda. Aynı partiden (Sosyalizm Hareketi-MAS) gelmelerine rağmen, Morales 2025 seçimlerinde iktidara dönmek için partiyi yeniden ele geçirmeye çalışıyor. Arce, eski arkadaşı Morales'in seçilmesine destek olmuştu, ancak Morales, Arce'nin sağcı figürlerle yakınlaşması nedeniyle ondan uzaklaştı. Bu sağcı figürler arasında Zuñiga da bulunuyordu.

"Ülkeyi anlamalısınız. Santa Cruz de la Sierra gibi tamamen neoliberal sağın hâkim olduğu ekonomik merkezler var, ancak Bolivya'nın geri kalanı çoğunlukla ilerici. Arce, ülkeyi yönetmek için tiyatro darbesini destekleyen, yolsuzlukla suçlanan ve Morales'le sayısız çatışması olan bu general de dahil olmak üzere çeşitli sağcı figürleri göreve getirmeye başladı," diye açıklıyor Niccoli.

Zuniga, darbeyi Morales'in 2025 başkanlık seçimlerindeki olası adaylığını engellemek için bir fırsat olarak görmüştü. Bu, Arce'nin yeniden seçilme şansını azaltabilirdi. Zuñiga, Arce'nin kendi darbesini kabul edeceğini, iktidarda kalacağını ve bir sonraki seçimleri iptal edeceğini düşünüyordu. Ancak yerel Yüksek Mahkeme, Evo'nun beşinci dönem girişimine bile izin vermedi. Morales, destek toplamak için ülke çapında kampanya yürütmeye devam ediyor. Zuñiga'nın yaklaşımının başarısız ve gereksiz olduğu açık.

Niccoli, "Bu manevra tamamen anakronikti," diye özetliyor. "Soğuk Savaş'ın sona ermesi ve demokrasilerin istikrara kavuşmasıyla birlikte, askeri güç kullanmadan gerçekleştirilen yumuşak darbeler dönemi başladı." Niccoli, Arjantin'deki Kirchner'ler ve Şili'deki Michelle Bachelet örneklerini de gösteriyor ve bunların hepsinin ekonomik güçler tarafından desteklendiğini belirtiyor. "Senaryo hep aynı." Ancak Zuñiga için durum böyle değildi.

Hapse girmeden kısa bir süre önce Zuniga, Arce'nin iki sadık muhalifini serbest bırakmakla tehdit etti: eski geçici başkan Jeanine Añez ve Santa Cruz valisi Luis Fernando Camacho. Ancak sorun, her ikisinin de darbe girişimini kesin bir dille kınamış olmasıydı. "Halk oylamasının verdiği yetkiye saygı gösterilmelidir. Buna karşı her türlü eylem yasadışıdır ve anayasaya aykırıdır," dedi Camacho.

Bolivya Savcılığı, darbeye katılan asker ve sivilleri soruşturmaya ve hapse atmaya kararlı. Yıllar ve on yıllar geçiyor ve Gunther giderek daha haklı çıkıyor.

Kaynak:  Fair Observer

Luiz Cesar Pimentel, Brezilya'nın en önemli haftalık dergilerinden olan Istoé'nin editörüdür

*İçerik orijinal haline bağlı kalınarak çevrilmiştir. Makalede temsil edilen görüşlerin sorumluluğu yazara aittir, söz konusu yazı ve görüşler Hamaset'in editoryal politikasını yansıtmayabilir.